Pjesa Trete - Kreu 9 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

Pjesa Tretë
     Kreu IX

 Gjithmonë, pas vdekjes të dikujt, të shkaktohet njëfarë shtangieje, kaq të vështirë e ke ta kuptosh këtë shfaqje të papritur të hiçit dhe ta mbledhësh mendjen, që ta besosh atë.

Mirëpo Sharli kur vuri re se ajo nuk lëvizte më, iu hodh përsipër, duke bërtitur:

- Lamtumirë! Lamtumirë!

Omeu dhe Kaniveu e tërhoqën jashtë dhomës.

- Mbajeni veten!

- Po, - thoshte ai, duke u përpjekur t’u shpëtonte nga duart, - do të tregohem i arsyeshëm, s’kam për të bërë asgjë të keqe. Po lërmëni tani! Dua ta shoh! Është gruaja ime!

Dhe qante.

- Qani, qani, - ndërhyri farmacisti, - shfreni lirshëm, kështu keni për t’u lehtësuar!

Sharli, që u bë më i dobët se një fëmijë, e la veten ta zbrisnin poshtë, në sallën e ngrënies, dhe zoti Ome, pas pak, u kthye në shtëpinë e tij.

Te sheshi e kapi i Verbri, i cili, si kishte mbërritur osh e osh deri në Jonvil, me shpresën e pomadës antiflagjistike, pyeste çdo kalimtar ku banonte farmacisti.

- Hajde, hajde, mirë e paske gjetur kohën edhe ti se pak halle të tjera kam unë! Ehu! S’kam ç’të të bëj, eja më vonë!

Dhe hyri nxitimthi në farmaci.

I duhej të shkruante dy letra, të përgatiste një lëng qetësues për Bovariun, të sajonte një gënjeshtër që ta mbulonte helmimin dhe ta bartonte si artikull për “Fenerin”, pa llogaritur pastaj njerëzit që e prisnin, për të marrë prej tij të dhëna; dhe, pasi jonvlasit dëgjuan të gjithë, i madh e i vogël, trillimin e tij për arsenikun që ajo e kishte marrë për sheqer, kur po përgatiste krem me vanilje, Omeu shkoi edhe një herë tjetër te Bovariu.

E gjeti vetëm (zoti Kanive sapo kishte ikur) ulur në kolltuk, pranë dritares, duke soditur me një vështrim prej idioti pllakat e sallës së ngrënies.

- Tani duhet, - i tha farmacisti, - që ta caktoni ju vetë orën e varrimit.

- Përse? Ç’varrim?

Pastaj, me një zë belbëzues dhe të trembur, shtoi:

- Oh! Jo, ç’është ajo punë? Jo, dua ta mbaj.

Omeu, që të mos e humbte toruan, mori në raft një kanë që të vadiste barbarozat.

- Ah! Falemnderit, - i tha Sharli, - sa njeri i mirë jeni!

Dhe s’mbaroi dot fjalën, se i ngeci në fyt nga një mori kujtimesh që i vinin ndër mend prej kësaj sjelljeje të farmacistit.

Atëherë, Omeu, për të hequr mërzinë, e pa me vend t’i fliste pak për kopshtari; bimët kishin nevojë për lagështi. Sharli uli kokën në shenjë miratimi.

- Le që ditët e bukura tani do të vijnë.

- Aha! – ia bëri Bovariu.

Farmacisti, ngaqë s’dinte ç’të thoshte më, filloi të hapte me ngadalë perdet e vogla të dritareve.

- Shiko, po kalon në rrugë zoti Tyvazh.

Sharli përsëriti mekanikisht:

- Po kalon në rrugë zoti Tyvazh.

Omeu nuk guxoi t’ia zinte përsëri në gojë masat paraprake për ceremoninë e përmortshme, vetëm prifti arriti t’ia mbushte mendjen të vendoste për to.

Ai u mbyll në dhomën e tij të punës, mori një penë, dhe, pasi u ngashërye një copë herë, shkroi:

“Dua që të varroset me fustanin e nusërisë, me këpucë të bardha dhe me kurorë. Flokët t’i hidhen mbi supe; tri arkivole, një prej lisi, një prej bakëmi, një prej plumbi. S’dua të më thotë njeri asnjë fjalë, kam për të mbajtur veten. T’i hidhet një mbulesë e madhe kadifeje të gjelbër. Kështu dua vetë. Kështu të bëni.”

Zotërinjtë e pranishëm u çuditën shumë me mendimet romantike të Bovariut, dhe farmacisti shkoi menjëherë t’i thoshte:

- Më duket se kadifeja është gjë e tepërt. Po shpenzimet, pastaj...

- Ç’ju duhet juve? – bërtiti Sharli. Lërmëni tani! Se mos e donit ju! Pa ikni!

Prifti i futi krahun që ta nxirrte një shëtitje nëpër oborr. I mbante llogje për zbrazësinë e gjërave tokësore. Zoti është shumë i madh, shumë i mirë; duhej t’u nënshtroheshe, pa bërë asnjë pëshpëritje, vendimeve të tij, bile, t’i faleshe nderit të atij.

Sharli shpërtheu në sharje antifetare.

- Unë e urrej me neveri, atë zotin tuaj!

- E keni akoma shpirtin e kundërshtimit, - psherëtiu prifti.

Bovariu ishte tashmë larg. Ai ecte me hapa të mëdhenj, anës murit, pranë pemëve, dhe kërcëllinte dhëmbët, ngrinte sytë nga qielli gjithë mallkim; mirëpo, megjithatë s’lëvizi asnjë gjethe.

Po binte një shi i imët. Sharli, që e kishte kraharorin lakuriq, filloi të dridhej; u kthye dhe u ul në kuzhinë.

Në orën gjashtë, u dëgjua një zhurmë hekurash te sheshi: po vinte Dallëndyshja; dhe ai ndenji me ballë ngjitur pas xhamit të dritares duke parë udhëtarët që zbrisnin të tërë njëri pas tjetrit. Felisiteja i shtroi një dyshek në sallon, ai u hodh mbi të dhe e zuri gjumi.

Ndonëse filozof, zoti Ome i nderonte të vdekurit. Prandaj, pa i mbajtur mëri Sharlit të gjorë, ai erdhi sërish në mbrëmje për të gdhirë të vdekurin, duke sjellë me vete tre libra si dhe një bllok për të mbajtur shënime.

Aty ndodhej dhe zoti Burnizien, dhe në krye të shtratit po digjeshin dy qirinj që i kishin nxjerrë jashtë alkovës.

Farmacisti, i cili s’po e duronte këtë qetësi, s’ndenji shumë dhe lidhi disa fjalë për t’i qarë hallin kësaj “nuseje fatkeqe”; ndërsa prifti u përgjigj që tashmë s’ngelej gjë tjetër veçse të luteshin për të.

- Megjithatë, - ndërhyri Omeu, - një nga të dyja; ose ajo ka vdekur pa mëkate (siç shprehet kisha), dhe atëherë s’ka aspak nevojë për lutjet tona, ose ka ndërruar jetë pa u penduar (kjo është, më duket, shprehja kishtare), dhe atëherë...

Burnizieni ia preu fjalën, duke ia kthyer me një ton të ashpër se sido që të ishte puna duhej të luteshin.

- Mirëpo, - e kundërshtoi farmacisti, - përderisa zoti, i di të gjitha nevojat tona, përse shërben lutja?

- Si! – reagoi kleriku, - lutja! Domethënë ju s’qenkeni i krishterë?

- Më falni! – i tha Omeu unë e adhuroj krishterimin. Ai, në radhë të parë, çliroi skllevërit, i futi botës një moral...

- S’është fjala për këtë! Gjithë shkrimet e shenjta...

- Oh! Oh! Sa për shkrimet e shenjta hapni historinë; dihet që ato i kanë falsifikuar jezuitët.

Hyri Sharli, dhe, duke iu afruar shtratit, hapi me ngadalë perdet.

Ema e kishte kokën të përkulur mbi supin e djathtë. Cepi i gojës, që kish ngelur hapur, dukej si vrimë e zezë në fund të fytyrës; të dy gishtat e mëdhenj i rrinin të përthyer mbi shuplakën e duarve; qepallat i ishin mbuluar vende-vende nga një lloj pluhuri i bardhë, dhe sytë po fillonin t’i zhyteshin në një zbehtësi veshtullore që i ngjante një rrjete të hollë, sikur të kishin endur përsipër merimangat. Çarçafi vinte duke u ulur si gropë që nga gjinjtë deri te gjunjët, pastaj ngrihej deri te maja e gishtërinjve të këmbës dhe Sharlit i dukej sikur mbi të rëndonin dengje të paana e fund, një peshë tepër e madhe.

Në sahatin e kishës, ra ora dy. Gurgullima e rëndë e lumit që rridhte në errësirë rrëzë tarracës dëgjohej deri në dhomë. Herë pas here, zoti Burnizien, shfrynte hundët gjithë zhurmë, dhe Omeu kërciste pendën mbi letër.

- Hajde, miku im, - tha ai, - largohuni prej këndej, kjo pamje ua copëtoi shpirtin fare.

Sa iku Sharli, farmacisti dhe famullitari ia nisën përsëri diskutimeve.

- Lexoni Volterin! – thoshte njeri. – Lexoni d’Olbahun, lexoni Enciklopedinë!

- Lexoni Letrat e disa çifutëve portugezë! – ia priste tjetri. – Lexoni Frymën e krishterimit, të shkruar nga Nikolla, ish-gjykatës.

Ata merrnin zjarr, skuqeshin, flisnin njëherësh pa e dëgjuar njëri-tjetrin; Burnizieni skandalizohej me gjithë atë paturpësi të atij; Omeu habitej me gjithë atë budallallëk të këtij; dhe desh u shanë, kur, papritmas, hyri përsëri Sharli. Atë e tërhiqte një si magjepsje, ua hipte e ua zbriste shkallëve pa pushim.

Rrinte përballë saj që ta shihte më mirë, dhe humbiste i tëri në atë soditje, që s’bëhej më e dhimbshme, ngaqë ishte aq e thellë.

Sillte ndër mend histori katalepsie, mrekullitë e magnetizmit; dhe me vete thoshte se, duke dashur me gjithë zemër me vullnetin e tij, ndoshta do të arrinte ta ngjallte. Bile një herë u përkul mbi të, dhe i thirri me zë fare të ulët: “Ema! Ema!” Fryma e tij që doli fuqishëm, e luhati flakën e qirinjve mbi mur.

Në të gdhirë, mbërriti zonja Bovari, nëna; Sharli duke e përqafuar, ia shkrepi përsëri të qarit. Ajo u përpoq, ashtu siç kishte provuar edhe farmacisti, t’i bënte disa vërejtje lidhur me shpenzimet e varrimit. Ai u inatos aq shumë saqë ajo e mbylli gojën, dhe bile ai e ngarkoi të shkonte menjëherë në qytet të blinte ato që duheshin.

Sharli ndenji vetëm gjitë mbasditen; Bertën e kishin çuar te zonja Ome; Felisiteja rrinte lart, në dhomë, me teto Lëfransuain.

Në mbrëmje, ai priti vizita. Ngrihej, u shtrëngonte dorën njerëzve pa mundur të fliste, pastaj këta uleshin pranë të tjerëve, që formonin një gjysmë rrethi të madh para oxhakut. Kokulur dhe gju mbi gju, ata tundnin këmbën e hedhur sipër, duke nxjerrë herë pas here nga një psherëtimë të thellë; dhe secili prej tyre ishte mërzitur jashtë mase; megjithatë asnjeri nuk donte të ikte i pari.

Omeu, kur erdhi në orën nëntë (ato dy ditë vetëm ai shihej te sheshi), po sillte një sasi kampari, rrëshire dhe barërash aromatike. Në duar mbante gjithashtu një vazo plot me klor, për të larguar erën e kufomës. Në atë çast, shërbëtorja, zonja Lëfransua dhe nëna Bovari vërtiteshin rreth Emës, duke i përfunduar veshjen; dhe pastaj i lëshuan velin e gjatë të ngrirë, që e mbuloi deri te këpucët prej sateni.

Felisiteja ngashërehej.

- Ah! E shkreta zonja ime! E shkreta zonja ime!

- Shikojeni, - thoshte duke psherëtirë hanxhesha, - sa e lezetshme është akoma! Hajde mos thuaj po deshe që ka për t’u çuar në çast.

Pastaj ato u përkulën, që t’i vinin kurorën.

U desh t’ia ngrinin pakëz kokën, dhe asaj i doli nga goja një shkulm lëngjesh të zeza, si e vjellur.

- Ah! O zot! Fustani, kini kujdes! – bërtiti zonja Lëfransua. – Na ndihmoni pra! – i tha ajo farmacistit. – Mos kini gjë frikë kështu:

- Unë frikë? – ia ktheu ai duke ngritur supet. – Ah, po tamam! Sa më kanë parë sytë mua në spital kur studioja për farmaci! Ne përgatisnim ponç në sallën e autopsisë! Hiçi nuk e tmerron dot një filozof; dhe bile, unë e them shpesh, kam ndër mend t’ua lë me testament trupin tim spitaleve, që t’i shërbejë më vonë shkencës.

Kur erdhi, famullitari pyeti se si mbahej zotëria; dhe, sa dëgjoi përgjigjen e farmacistit, tha:

- Ju e kuptoni, ai e ka plagën akoma të hapur.

Atëherë Omeu e përgëzoi që ai vetë s’kishte rrezik, si gjithë të tjerët, të humbiste bashkëshorten e dashur, prej këndej u hap një diskutim lidhur me beqarinë e priftërinjve.

- Sepse, - tha farmacisti, - s’është e natyrshme që një mashkull të bëjë dot pa femra! Janë vënë re krime...

- Por, pashë zotin! – bërtiti kleriku, - si paska mundësi që njeriu që martohet të ruajë, për shembull, të fshehtën e rrëfimit?

Omeu sulmoi rrëfimin. Burnizieni e mbrojti; i parashtroi gjerë e gjatë vlerat edukuese që sillte ai. Solli raste të ndryshme hajdutësh që ishin bërë menjëherë njerëz të ndershëm. Ushtarakët që duke iu afruar gjyqit të pendesës, u ishin hapur sytë. Në Friburg kishte pasur një ministër...

Shoku i tij po flinte. Pastaj, meqenëse ajri tepër i rëndë i dhomës ia zinte disi frymën, ai hapi dritaren, çka e zgjoi nga gjumi farmacistin.

- Hajde, merrni pak burnot! – i tha ai. – Mos ma ktheni, ka për t’ju kthjelluar.

Diku larg, zvargeshin të lehura të njëpasnjëshme.

- E dëgjoni një qen që ulërin? – i tha farmacisti.

- Thonë se ata i ndiejnë të vdekurit, - iu përgjigj kleriku. – E kanë si bletët; ato dalin nga kosheret dhe shkojnë drejt e te të vdekurit.

Omeu nuk bëri vërejtje për këto paragjykime, sepse e kishte zënë sërish gjumi.

Zoti Burnizien, më i fuqishëm se ai, vazhdoi t’u jepte dhe një copë herë buzëve me zë fare të ulët; pastaj, pa e ndier as vetë, uli kokën, lëshoi librin e madh të zi dhe filloi të gërhiste.

Të dy ishin përballë njëri-tjetrit, me bark përpjetë, me fytyrë të buhavitur, të vrenjtur, duke u puqur më në fund pas kaq mosmarrëveshjesh, në të njëjtën dobësi njerëzore; dhe më sa pipëtinte kufoma pranë tyre, që dukej sikur flinte, aq lëviznin dhe ata.

Sharli kur hyri brenda, nuk ua prishi aspak gjumin, ai vinte për herë të fundit. Do t’i linte asaj lamtumirën.

Barërat aromatike nxirrnin akoma tym, dhe në anë të dritares po përziheshin vorbuj avulli kaltërosh me mjegullën që hynte brenda. Në qiell kishte disa yje, dhe nata ishte e qetë.

Dylli i qirinjve binte si pika loti të mëdha mbi çarçafët e shtratit. Sharli i shkonte si digjeshin, duke lodhur sytë me rrezatimin e flakës së tyre të verdhë.

Mbi fustanin e atllasit të bardhë, si dritë hëne, dridheshin tallazet. Ema humbiste nën të; dhe atij i dukej se ajo, duke u derdhur jashtë vetvetes, tretej turbull nëpër sendet që e rrethonin, në qetësinë, në errësirën e natës, në erën që frynte, në kundërmimet e lagështa që ngjiteshin lart.

Pastaj, papritmas, e shihte në kopshtin e Totit, në stol, pranë gardhit me driza, ose në Ruan, nëpër rrugë, te pragu i derës së shtëpisë së tyre, në oborrin e Bertosë. Dëgjonte akoma të qeshurat e djemve të gëzuar, që vallëzonin nën pemët e mollëve; ajri i dhomës ishte ngopur me parfumin e flokëve të saj, dhe fustani i dridhej në krahë me një fëshfëritje të pakapshme aq sa mund të dëgjohen xixëllonjat. Ishte po ai fustan!

Ndenji kështu një kohë të gjatë duke sjellë ndër mend të gjitha gëzimet e perënduara, qëndrimet, lëvizjet, timbrin e zërit të saj. Pas një dëshpërimi vinte tjetri, dhe kështu me radhë pareshtur si valët e baticës në vërshim.

E pushtoi një kureshtje e tmerrshme: ai, me ngadalë, me majë të gishtërinjve, duke u dridhur i tëri, i ngriti velin. Mirëpo aty për aty lëshoi një klithmë llahtarë që i zgjoi dy të tjerët. Ata e zbritën poshtë, në sallën e ngrënies.

Pastaj Felisiteja erdhi e u tha se ai donte ca fije flokësh nga të sajat.

- Prijini një tufë! – u përgjigj farmacisti.

Dhe, meqë ajo nuk guxonte, ai u afrua vetë, me gërshërë në dorë. Dridhej aq shumë, sa ia shpoi lëkurën mbi tëmtha në disa vende. Më në fund, duke e mbledhur veten nga emocionet. Omeu preu dy-tri herë kuturu sa i hëngri gërshëra, duke lënë shenja të bardha në atë floknajë të bukur, të zezë.

Farmacisti dhe famullitari u zhytën përsëri në punët e tyre, pa e lënë herë pas here gjumin mangët, për të cilin ia vishnin fajin njëri-tjetrit pas çdo dremitjeje që bënin. Atëherë zoti Burnizien spërkaste dhomën me ujë të bekuar, ndërsa Omeu hidhte nga pak klor përdhé.

Felisiteja ishte treguar e kujdesshme duke vënë për ta në dollap një shishe raki, djathë dhe një simite të madhe. Kështu farmacisti, që s’duronte dot më, aty nga ora katër e mëngjesit, psherëtiu:

- Besa, kisha për t’u ushqyer me gjithë qejf!

Kleriku nuk priti ta lusnin, doli të thoshte meshën dhe u kthye, pastaj që të dy hëngrën e pinë, duke u ngërdheshur nga pak, të shtyrë nga ai gëzim i papërcaktuar që të pushton pas seancave të trishtimit; dhe kur hodhën teken e fundit, prifti i tha farmacistit, duke i rënë në shpatull:

- Në fund të fundit kemi për t’u marrë vesh!

Poshtë, në korridor, ndeshën punëtorët që po vinin. Atëherë Sharlit iu desh të duronte dy orë të tëra torturë prej çekiçit që ushtonte mbi dërrasa. Pastaj të vdekurën e futën në arkivolin prej lisi, të cilin e mbërthyen brenda dy të tjerëve; mirëpo, meqë qivuri ishte tepër i gjerë, u desh që boshllëqet të mbusheshin me leshin e një dysheku. Më në fund, pasi e zdrukthuan, u gozhduan dhe u puqën cep më cep të tre kapakët, e nxorën përpara portës; u hap shtëpia, dhe njerëzia e Jonvilit filloi të vërshonte.

Mbërriti xha Ruoi. Atij i ra të fikët mu te sheshi sa pa cohën e zezë.