Pjesa Dyte - Kreu 12 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

PJESA E DYTË

Kreu XII

Filluan të duheshin përsëri. Shpesh herë bile, në mes të ditës, papritmas Emës i shkrepej t’i shkruante atij, pastaj, nga xhami i dritares, ajo ia bënte me shenjë Justinit, i cili, si zgjidhte shpejt e shpejt përparësen, ia mbathte vrap e në La Yshet. Rodolfi vinte; ajo e donte t’i thoshte që po mërzitej, që s’e shihte dot burrin me sy dhe që po i bëhej jeta lemeri!

- E çfarë mund të bëj unë? – i bërtiti një ditë ai, si e humbi durimin.

- Ah! po të doje ti!...

ajo ishte ulur përtokë, mes gjunjëve të tij, me flokë të lëshuar, me shikim të përhumbur.

- Hë de, pra? – ia priti Rodolfi.

Ajo psherëtiu.

- Të shkonim gjetkë të jetonim... diku...

- Ti qenke fare, me gjithë mend! – i tha ai duke qeshur. – A është e mundur?

Ajo e solli përsëri fjalën aty; ai bëri sikur nuk kuptonte dhe e ndërroi bisedën.

Ai nuk kuptonte pikërisht gjithë atë turbullim që i shkaktonte një gjë aq e thjeshtë siç ishte dashuria. Ajo e kishte një shkak, një arsye dhe një lloj mbështetjeje të ndjenjave të saj dashurore.

Dhe me të vërtetë, kjo dashuri i shtohej çdo ditë e më shumë nga neveria që i ngjallte i shoqi. Sa më tepër jepej pas njërit, aq më tepër s’e shihte dot me sy tjetrin; pas këtyre takimeve me Rodolfin, kur rrinte së bashku me Sharlin, ky i dukej më i padurueshëm, me ca gishtërinj aq trashaluqë, aq kokëgdhe, me sjellje aq të rëndomta si kurrë ndonjëherë. Dhe ndërsa hiqej edhe si bashkëshorte, edhe si e virtytshme, ajo ndizej e tëra flakë duke sjellë ndër mend atë kokë me flokë të zinj që merrnin trajtën e një kaçurreli të vetëm mbi ballin e nxirë nga dielli, atë shtat aq të fuqishëm sa edhe të hijshëm, atë mashkull me aq përvojë në të gjykuar, me aq afsh në epshe! Enkas për të ajo i lëmonte thonjtë me kujdesin e një argjendari, dhe s’vinte kurrë më tepër se ç’duhej cold cream në fytyrë, as paçuli nëpër shami. Ajo ngarkohej e tëra me byzylykë, me unaza, me gjerdanë. Kur kishte për të ardhur ai, mbushte me trëndafila dy vazot e saj të mëdha prej qelqi të kaltër, dhe përgatiste si dhomën edhe veten si ndonjë kurtizane që pret një princ. Shërbëtorja detyrohej të lante e të shpëlante pareshtur rroba; dhe, gjithë ditën e ditës, Felisiteja nuk lëvizte nga kuzhina, ku shpesh herë Justini i vogël që i bënte shoqëri, e shikonte tek punonte.

Me bërryl mbështetur në dërrasën e gjatë mbi të cilën ajo hekuroste, ai këqyrte si i paparë gjithë ato tesha grash të hapura reth tij. Këmishët e pambukta, shallet, jakat e vogla, të mbathurat me lidhëse, të cilat vinin të gjera lart në mes dhe duke u ngushtuar poshtë.

- Po këto pse duhen? – pyeti djaloshi duke vënë dorën mbi krinolinën ose mbi kapëset.

- S’të kanë zënë sytë ndonjëherë? – iu përgjigj me të qeshur Felisiteja. – Sikur s’mban kësi gjërash padronia jote, zonja Ome.

- Oh, posi, posi! Zonja Ome!

Dhe shtonte me një zë të mendueshëm:

- TË jetë vallë dhe ajo një zonjë si jotja?

Mirëpo Felisitesë i vinte shpirti në majë të hundës që ai s’i shqitej. Megjithëse ajo ishte gjashtë vjeç më e madhe se Teodori, shërbëtori i zotit Gijomen, ky kishte filluar t’i vardisej.

- Lërmë rehat! – i thoshte ajo duke i ndërruar vendin pjatës së mbushur me kollë. – Shko më mirë shtyp bajame; ngele mbrapa fustaneve të grave; prit njëherë, mor dreq picirruk, të të dalin qimet në mjekër, pastaj merru me këto gjëra.

- Lërini ato, mos u zemëroni, pa i pastroj unë potinat e saj.

Dhe menjëherë merrte mbi oxhak këpucët me qafa të Emës, tërë baltë-baltë nga takimet – që shkërmoqej në grimca të imëta nën gishtërinjtë e tij, dhe shihte se si ngjitej lart me ngadalë pluhuri nën një rreze dielli.

- Sa frikë paska se mos i prishësh! – i thoshte kuzhinierja, e cila nuk tregohej edhe aq e kujdesshme kur i pastronte vetë, sepse zonja, sa fillonte t’u zhubrosej lëkura, ia linte asaj.

Ema kishte një pirg të tërë nga ato në dollap, dhe si pa të keq i nxirrte jashtë përdorimit njërën palë pas tjetrës, ndërsa Sharli s’guxonte asnjëherë t’i bënte as vërejtjen më të vogël.

Po kështu shpenzoi edhe një treqind frangësh të mirë për një këmbë druri, që ajo e pa të arsyeshme t’i jepej si dhuratë Hipolitit. Proteza ishte e mbushur me tapë në pjesën e fundit, dhe kishte kyçe me susta, një mekanikë të tërë të ndërlikuar të mbuluar me një pantallona të zi, e që përfundonte më një këpucë të lyer me vernik. Mirëpo Hipoliti, të cilit iu duk luks i tepruar të mbante ditë për ditë një këmbë kaq të hatashme, iu lut zonjës Bovari t’i gjente një tjetër, më të përshtatshme. Vetëkuptohet, mjeku i bëri edhe këto shpenzime.

Kështu pra, stallieri pak nga pak, ia nisi përsëri zanatit të tij. Ai i binte fshatit kryq e tërthor si dikur, dhe kur Sharli dëgjonte që për së largu, mbi kalldrëm trokitjen e thatë të bastunit të tij, ndërronte menjëherë rrugë.

Porosinë e mori përsipër ta kryente zoti Lërë, tregtari; kjo i krijoi mundësinë të takonte shpeshherë Emën. Ai bisedonte me të për sendet e reja që i kishin ardhur nga Parisi, për gjithfarë kuriozitetesh femërore, tregohej tepër i gjindshëm, dhe nuk kërkonte asnjëherë para. Ema i mirëpriste pa rezervë këto lehtësira për të kënaqur gjithë tekat e saj. Kështu për shembull, ajo deshi të shtinte në dorë, një kamxhik shumë të bukur, që gjendej në Ruan, në një shitore çadrash, për t’ia dhuruar Rodolfit. Pas një jave, zoti Lërë ia vuri mbi tryezë.

Mirëpo të nesërmen i erdhi asaj me një faturë dyqind e shtatëdhjetë frangëshe, pa llogaritur qindarkat. Ema u zu shumë ngushtë: gjithë raftet e tryezës së punës ishin trokë; Letibuduait duhej t’i shlyenin më tepër se pesëmbëdhjetë ditë pune, shërbëtores dy tremujorë, veç gjithë atyre borxheve të tjera, dhe Bovariu priste me padurim dërgesën e zotit Dërozëre, i cili e kishte zakon, ta paguante çdo vit kur afrohej festa e shën Pjetrit.

Në fillim ajo bëri si bëri dhe e përcolli Lërëin, mirëpo, më në fund ai e humbi durimin: s’i shqiteshin huadhënësit, gjithë kapitalet i kishte investuar; dhe në rast se nuk i rifitonte disa prej tyre, do të detyrohej t’ia merrte përsipër asaj gjithë plaçkat që i kishte dhënë.

- Epo mirë, merrini, po deshët! – i tha Ema.

- Oh! Jo, e them me të qeshur! – iu përgjigj ai. –Vetëm për kamxhikun më vjen keq. Besa! Kam për t’ia kërkuar prapë zotërisë.

- Jo, jo! – ia bëri ajo.

- Ah! Tani s’më shpëton dot! – mendoi Lërëi me vete.

Dhe, i sigurt në zbulimin që bëri, doli duke përsëritur me gjysmë zëri dhe me fërshëllimën e tij të lehtë si zakonisht:

- Kështu qoftë! Të shohim! Të shohim!

Ajo po vriste mendjen sesi të dilte nga ai hall, kur hyri kuzhinierja dhe vuri mbi oxhak një rrotullame prej letre të kaltër, dërguar nga zoti Dërozëre. Ema u sul mbi të, e hapi. Aty kishte pesëmbëdhjetë napolona. Ishte pagesa e llogarisë. Ajo dëgjoi hapat e Sharlit që po ngjitej nëpër shkallë; e hodhi arin në fund të sirtarit dhe mori çelësin.

Pas tri ditësh Lërëi erdhi përsëri.

- Do t’ju propozoj një pazar, - i tha ai, - po qe se në vend të shumës që më detyroheni, pranoni të merrni...

- Ja shumën, - ia pati ajo, duke i vënë në dorë katërmbëdhjetë napolona.

Tregtari shtangu në vend. Dhe atëherë, për të fshehur zhgënjimin e tij, s’la falje pa i kërkuar dhe propozime për shërbime pa i bërë, të cilat Ema i ktheu të gjitha mbrapsht; pastaj ajo ndenji një copë herë duke vërtitur nëpër gishtërinj në xhepin e përparëses dy monedhat njëqindfrangëshe që i kishte kthyer ai. Me vete zotohej se do të bënte kursime, që t’ia kthente më vonë Sharlit.

- Ehu! – ia bëri ajo me vete, - atij as që ka për t’i rënë fare ndër mend për to.

Përveç kamxhikut me dorëz argjendi, Rodolfi kishte marrë edhe një vulë me këto fjalë: Amor nel cor  ; si edhe një shall, një kuti purosh tamam si ajo e viskontit, që kishte gjetur dikur Sharli në rrugë dhe që e ruante Ema. Sidoqoftë, këto dhurata e përulnin. Disa prej tyre nuk i pranoi; ajo ngulmoi, dhe Rodolfi më në fund u bind, ngaqë ajo iu duk tiranike dhe tepër e bezdisshme.

Pastaj kishte ca mendime të çuditshme:

- Kur të bjerë sahati dymbëdhjetë e natës, - i thoshte ajo, - mendo për mua!

Dhe, në rast se ai i pohonte se nuk e kishte bërë një gjë të tillë, ajo e mbyste me qortime, që përfundonin gjithmonë me pyetjen e përjetshme:

- Më do ti mua?

- Po si s’të dua! – i përgjigjej ai.

- Shumë?

- Sigurisht!

- S’ke dashur të tjera, apo jo?

- Mos kujton se më ke gjetur të virgjër? – thërriste ai duke qeshur.

Ema ia plaste të qarit, dhe ai përpiqej ta ngushëllonte, duke ia lezetuar kundërshtimet me ca lodra fjalësh.

- Oh! E kam ngaqë të dua! – vazhdonte ajo. – Të dua sa s’bëj dot pa ty, e di mirë apo jo? Nganjëherë më vjen të të shoh kur më sfilitet më keq shpirti nga gjithë tërbimet e dashurisë. Pyes veten: “Ku është ai? Mos bisedon gjë me femra të tjera? Ato i buzëqeshin, ai u afrohet...” Oh! Jo, ty s’të pëlqen asnjë tjetër, apo jo? Ka edhe më të bukura se unë; mirëpo unë di të dashuroj më mirë! Unë jam skllavja jote, gruaja jote pa kurorë! Ti je mbreti im, idhulli im! Ti je i mirë! Ti je i pashëm! Ti je i zgjuar! Ti je i fortë!

Kaq herë kishte dëgjuar t’ia thoshin këto fjalë, saqë për të ato s’kishin më asgjë të veçantë. Ema ngjante me gjithë dashnoret e tjera; dhe joshja e gjësë së re, duke rënë pak nga pak si ndonjë rrobë, e nxirrte lakuriq monotoninë e përjetshme të pasionit dashuror, i cili ka gjithmonë të njëjtat trajta dhe shprehet me të njëjtën gjuhë. Ky njeri me kaq përvojë, nuk arrinte dot të dallonte larminë e ndjenjave, të shfaqura me të njëjtat shprehje. Meqë ai kishte dëgjuar buzë të shthurura ose të shitura t’i pëshpërisnin të tilla fjalë, tani pothuajse s’besonte fare as në çiltërsinë e këtyre; ato nuk duhej të merreshin të gjitha kallëp, mendonte ai me vete, sepse mbrapa ligjëratave të tepruara fshihen ndjenja dashurore të rëndomta; sikurse dhe nga shpirti i mbushur plot e përplot derdhen nganjëherë metaforat më boshe, përderisa s’ka njeri që të jetë në gjendje të japë ndonjëherë masën e saktë as të nevojave, as të mendimeve dhe as të dhimbjeve të tij, dhe përderisa fjala e njeriut është si një kazan i shpuar ku u biem melodive me të cilat vetëm arinjtë mund të kërcejnë, ndërsa do të donim të mallëngjenim yjet.

Mirëpo, Rodolfi, me atë epërsinë e kritikut që e kanë vetëm ata të cilët në çdo lloj polemike rrinë të tërhequr, vuri re në atë dashuri kënaqësi të tjera për t’i shfrytëzuar. Ai e gjykoi si të tepërt çdo turp. Atë e trajtoi si i tekej. E bëri të butë dhe të korruptuar. Kjo ishte një lloj lidhje dashurore idiote gjithë adhurim për Rodolfin dhe gjithë epshe për atë, ishte një lumturi e plotë që e mpinte dhe shpirti i saj zhytej në atë dehje dhe mbytej fare në të, i rrëgjuar, si duka e Klarencës  në fuçinë me malvuazi.

Si pasojë e shprehive të saj dashurore, zonja Bovari ndryshoi sjelljet. Shikimi iu bë më i guximshëm, të folurit më i lirë; bile i plasi cipa fare aq sa shëtiste me zotin Rodolf me cigare në gojë, si për të sfiduar të tjerët; më në fund, dhe ata që dyshonin nuk dyshuan më kur e panë një ditë që po zbriste nga Dallëndyshja, shtatshtrënguar me një jelek si ndonjë burrë, dhe zonja Bovari, nëna, e cila, pas një sherri të tmerrshëm me të shoqin, kishte ardhur të strehohej tek i biri, nuk u skandalizua më pak se gratë e tjera. Asaj nuk i pëlqyen shumë gjëra të tjera; pikësëpari Sharli nuk i kishte vënë veshin fare këshillave të saj të mos e linte të lexonte romane; pastaj, mënyrën e mbajtjes së shtëpisë nuk e honepste dot; pati guximin të bënte vërejtje dhe u inatos, sidomos një herë, lidhur me Felisitenë.

Zonja Bovari, nëna, një ditë më parë, në mbrëmje, kur po kalonte nëpër korridor, e kishte kapur të shoqëruar me një burrë, me një burrë me jakë të murrme, rreth të dyzetave, i cili, sapo dëgjoi zhurmën e hapave të saj, doli nxitimthi nga kuzhina. Këtu Emës iu shkrep të qeshurit; mirëpo e shkreta plakë u nxeh, duke thënë se duhej të mbikëqyrej qëndrimi moral i shërbëtorëve, nëse donin të ruanin zakonet e mira.

- Nga ç’botë vini ju? – i tha nusja, me një shikim aq fyes saqë zonja Bovari e pyeti se mos po mbronte gjë veten e saj kështu.

- Dilni jashtë! – i tha e reja duke brofur një këmbë.

- Ema!... Mama!... – bërtiste Sharli për t’i pajtuar.

Mirëpo që të dyjave u kishte hipur një tërbim i madh. Ema përplaste këmbët duke përsëritur:

- Hajde, hajde, ç’edukatë! Ç’katundare!

Ai vrapoi tek e ëma; ajo ishte xhindosur fare dhe belbëzonte:

- E pacipa, mendjelehta, e më keq akoma ndofta!

Dhe donte të ikte menjëherë, në qoftë se ajo nuk vinte t’i kërkonte të falur. Sharli u kthye pra nga e shoqja dhe iu lut me gjithë shpirt t’i hapte rrugë; ai i ra në gjunjë; ajo më në fund iu përgjigj:

- Mirë, pra, po shkoj.

Dhe me të vërtetë, ajo i nderi dorën vjehrrës me një dinjitet markeze, duke i thënë:

- Më falni, zonjë!

Pastaj, si u ngjit në dhomën e saj, Ema u hodh përmbys mbi krevat dhe qau aty si ndonjë foshnjë, me kokë të kredhur në jastëk.

Ajo me Rodolfin ishin marrë vesh që po të ndodhte ndonjë ngjarje e jashtëzakonshme, ajo do të ngjiste mbi grilë një copë letre të bardhë, me qëllim që, në qoftë se ai ndodhej rastësisht në Jonvil, të vinte vrap në rrugicën mbrapa shtëpisë. Ema e dha shenjën; kishte treçerek ore që po priste, kur papritur i zunë sytë Rodolfin në cep të pazarit. Deshi të hapte dritaren, ta thërriste, mirëpo tashmë ai ishte zhdukur. Ajo u ul përsëri duke u lëshuar e tëra, e dëshpëruar.

Megjithatë pas pak asaj iu duk se dikush po ecte në trotuar. Ai duhej të ishte, pa dyshim; ajo zbriti shkallët, kaloi oborrin. Ai rrinte aty, jashtë. Ajo iu hodh në krahë.

- Ki kujdes! – i tha ai.

- Ah! Ta dish ti! – ia bëri ajo.

Dhe zuri t’ia tregonte të gjitha nxitimthi, pa lidhje, duke i zmadhuar faktet, duke nxjerrë të tjera nga mendja, dhe hapte aq shumë paranteza saqë ai s’kuptonte asgjë.

- Mblidhe veten, o engjëll i shkretë, kurajë, ngushëllohu, durim!

- Po ja, u bënë katër vjet që po duroj e po vuaj!... Një dashuri si kjo jona duhej të shfaqej hapur, në dritën e diellit! Ata po ma marrin shpirtin. S’duroj dot më! Më shpëto!

Shtrëngohej pas Rodolfit. Sytë e saj, të mbushur me lot xixëllonin si drita mbi valët e ujit; fyti i gulçonte me të rrahura të shpejta; ai kurrë ndonjëherë nuk e kishte dashur aq shumë, sa e humbi fare dhe i tha:

- Ç’të bëjmë? Si thua ti?

- Merrmë me vete! – bërtiti ajo. Rrëmbemë!... Oh! Të lutem shumë!

Dhe ajo iu sul gojës së tij, sikur do të rrëmbente pëlqimin e papritur që u përhap nëpër një të puthur.

- Po... – vazhdoi më tej Rodolfi.

- Hë, pra, çfarë?

- Po vajza jote?

Ajo u mendua një copë herë, pastaj u përgjigj:

- Do ta marrim me vete, s’kemi ç’të bëjmë!

“Çfarë gruaje!” – tha ai me vete duke e shikuar tek po largohej.

Ajo u nis me vrap nëpër kopsht. E thërrisnin.

Nëna e Bovariut, ditët e tjera, u çudit shumë me metamorfozën e nuses. Me të vërtetë, Ema u tregua më e bindur, bile mirësjelljen ndaj saj e çoi deri aty sa i kërkoi një recetë për të përgatitur kastraveca turshi.

Ta bënte vallë këtë për t’i mashtruar më mirë si njërin edhe tjetrën? Apo mos donte që, me një lloj stoicizmi epshor, ta ndiente më thellë hidhërimin e gjërave që do t’i braktiste! Mirëpo ajo as që donte t’ia dinte për to, përkundrazi, ajo jetonte si e përhumbur, duke shijuar para kohe lumturinë e saj të afërme. Kjo ishte një temë e përhershme bisedimesh midis saj dhe Rodolfit. Ajo i mbështetej atij mbi sup dhe i pëshpëriste:

- Hë pra! Kur do t’ia hipim karrocës së postës?... A e mendon këtë? Është gjë që bëhet? Në çastin kur do ta ndiej se karroca po niset, më duket që tani sikur do të ngjitemi me ballon, sikur do të shkojmë drejt reve. E di ti që unë i numëroj ditët një nga një?... Po ti?

Zonja nuk kishte qenë kurrë ndonjëherë aq e bukur si në atë kohë; asaj i kishte hipur ai nur i papërcaktueshëm që vjen nga gëzimi, nga entuziazmi, nga suksesi dhe që s’është gjë tjetër veçse harmonia e temperamentit me rrethanat. Dëshirat, brengat, përvoja e fituar nga qejfet dhe iluzionet e saj gjithmonë të reja ashtu si dhe plehu, shiu, erërat dhe dielli që u bëjnë mirë luleve, e zhvilluan atë pak nga pak dhe më në fund ajo lulëzonte në tërësinë e natyrës së saj. Qepallat i dukeshin sikur të ishin prerë posaçërisht për vështrimet e saj: të gjata, dashurore, gjatë të cilave bebja e syve përhumbej, ndërsa afshi frymor i zgjeronte flegrat e holla të hundës dhe ia ngrinte më lart cepat e buzëve mishtore që në dritë i hijezonte një push i lehtë i zi. Dukej sikur gërshetat ia kishte ujdisur mbi zverk ndonjë artist i shkathët për të çoroditur njerëzit, ato i mbështilleshin në një masë të rëndë, gjithë shkujdesje, dhe sipas rasteve që tradhtonte të shoqin, i zgjidheshin ditë për ditë. Tani zëri po i merrte një lakueshmëri më të butë, po kështu edhe shtati, bile edhe nga palat e fustanit dhe nga harkimi i tabanit të këmbës dilte diçka e hollë që të depërtonte thellë në shpirt. Sharlit, ashtu si në kohët e para të martesës, i dukej po aq e hatashme dhe magjepsëse fund e krye.

Kur kthehej në shtëpi nga mesi i natës, nuk guxonte ta zgjonte. Llamba prej porcelani hidhte mbi tavan një rreth drite të dridhshëm, dhe perdet e mbyllura të djepit formonin një si kasolle të bardhë që fryhej në errësirë, në anë të krevatit. Sharli i vështronte që të dyja. Atij i dukej sikur dëgjonte frymëmarrjen e lehtë të fëmijës. Ajo do të rritej tani, çdo stinë do të sillte shpejt një zhvillim të ri. Ai e përfytyronte tashmë duke u kthyer nga shkolla, ndaj të ngrysur, gjithë gaz, me përparësen të njollosur me bojë shkrimi, dhe duke mbajtur në dorë shportën; pastaj do t’u duhej ta fusnin në pension; ky do të kushtonte shumë; si do t’ia bënin? Atëherë ai zhytej në mendime. Parashikonte të merrte me qira një fermë të vogël diku aty rrotull, të cilën do ta mbikëqyrte vetë, mëngjes për mëngjes, kur të shkonte të vizitonte të sëmurët. Do të mblidhte të ardhurat që do të nxirrte prej saj, do t’i vinte në arkë të kursimit; pastaj do të blinte aksione, gjëkundi, kudo që të qe e mundur; bile edhe klientët kishin për t’iu shtuar; aty e mbështeste shpresën, sepse donte që Berta të edukohej për së mbari, të ishte me talente, të mësonte t’i binte pianos. Oh! Sa e bukur kishte për t’u bërë ajo më vonë, në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare, atëherë kur, duke i ngjarë së ëmës, do të mbante si ajo, gjatë verës, kapela të mëdha kashte! Nga larg kishin për t’i marrë për motra. Ai e përfytyronte duke punuar në mbrëmje pranë tyre, në dritën e llambës; ajo do t’i qëndiste pantofla; do të bënte punë shtëpie; do ta mbushte gjithë banesën me sjelljen e saj të hijshme dhe me gëzimin e saj. Së fundi, do të mendonin për të ardhmen e saj: do t’i gjenin ndonjë djalë të mirë, në gjendje; ai do ta bënte të lumtur; kështu do të vazhdonte gjithmonë.

Ema nuk flinte, ajo bënte sikur e kishte zënë gjumi; dhe, ndërsa ai dremiste pranë saj, ajo fluturonte nëpër ëndrra të tjera.

Kishte tetë ditë që po e çonin me revan katër kuaj në një vend tjetër, prej nga nuk do të ktheheshin më. Ata të dy iknin e iknin kapur prej beli, pa folur. Shpesh, nga maja e ndonjë mali, u zinin sytë papritmas ndonjë qytet madhështor me kube, me ura, me anije, me limonishta, dhe me katedrale mermeri të bardhë, në kubetë me majë të të cilave kishin ndërtuar folenë lejlekët. Aty ecnin me ngadalë, sepse pllakat ishin të mëdha, dhe përtokë kishte buqeta me lule që ua dhuronin femra të veshura me jelekë të kuq. Dëgjoheshin kambanat që binin, mushkat që hingëllinin, si dhe muzika e kitarave dhe gurgullima e çezmave, që me stërkalat e ftohta që ngriheshin përpjetë, freskonin pirgje frutash të vendosura në formë piramidash rrëzë shtatoreve të zbehta, që buzëqeshnin nën shatrivane. Pastaj, ata mbërrinin, një mbrëmje, në një fshat peshkatarësh, ku thaheshin në erë rrjeta të murrme të nderura anës shkëmbishtave dhe kasolleve. Aty do të ndalonin të jetonin: do të banonin në një shtëpi të ulët, me tarracë, nën hijen e një palme, në fund të një gjiri, buzë detit. Do të shëtisnin me gondolë, do të lëkundeshin në një shtrat të varur prej pëlhure; dhe jeta do t’u bëhej e lehtë dhe e gjerë si veshjet e tyre të mëndafshta, e ngrohtë fund e krye dhe e yjëzuar si netët e këndshme që do të sodisnin. Megjithatë, në pafundësinë e kësaj të ardhmeje që ajo sillte para syve, nuk shquhej asgjë e veçantë; ditët, të gjitha të mrekullueshme, ngjanin si valë, dhe ky përfytyrim luhatej në horizontin e pambarim, të harmonishëm, kaltërosh dhe plot diell. Mirëpo fëmija fillonte të kollitej në djep, ose Bovariu gërhiste edhe më keq, dhe Emën e zinte gjumi vetëm ndaj të gdhirë, atëherë kur agimi zbardhte xhamat e dritareve dhe Justini i vogël hapte, në shesh, qepenat e farmacisë.

Ajo e kishte thirrur zotin Lërë dhe i kishte thënë:

- Më nevojitet një pallto, një pallto e madhe, me jakë të ngritur, me astar.

- Keni për të bërë ndonjë udhëtim? – e pyeti ai.

- Jo! Por..., sidoqoftë, këtë e dua nga ju, si thoni? Dhe sa më parë!

Ai u përkul në shenjë përshëndetjeje.

- Kam nevojë gjithashtu, - vazhdoi ajo, - edhe për një arkë... jo shumë të rëndë..., të përshtatshme.

- Po, po, e kuptoj, nga ato nëntëdhjetë e dy centimetra e gjatë dhe pesëdhjetë e gjerë, siç i bëjnë tani.

- Me një çantë udhëtimi.

“Patjetër, - mendoi Lërëi, - do të ketë plasur ndonjë sherr”.

- Dhe ja, merreni këtë, - i tha zonja Bovari, duke nxjerrë nga brezi sahatin e saj, - me këtë do të paguheni.

Mirëpo tregtari u hodh përpjetë duke i thënë se e kishte gabim: ata njiheshin kaq me njëri-tjetrin; a mund të dyshonte ai tek ajo? Ç’ishte ajo fjalë kalamajsh! Megjithatë ajo nguli këmbë që ai të merrte të paktën zinxhirin, dhe Lërëi e kishte futur tashmë në xhep dhe po largohej, kur ajo e thërriti përsëri.

- Të gjitha do t’i lini në shtëpinë tuaj. Sa për pallton, - mori një pamje si të menduar, - as atë mos e sillni këtu, vetëm do të më jepni adresën e rrobaqepësit dhe do ta njoftoni që ta ruajë për mua.

Ata kishin për t’ia mbathur muajin e ardhshëm. Ajo do të nisej nga Jonvili gjoja sikur do të blinte ca gjëra në Ruan. Sakaq, Rodolfi vendet do t’i kishte zënë, pasaportat do t’i kishte marrë, bile do të kishte dërguar porosi me shkrim në Paris, që t’i merrnin me vete të gjitha bagazhet deri në Marsejë, ku do të blinin një kaloshin dhe, prej andej, do të vazhdonin pa ndaluar, rrugën për në Gjenovë. Ajo do të kish kujdes t’i dërgonte te Lërëi plaçkat e saj, që do të çoheshin drejt e te Dallëndyshja, kështu që s’kishte për të dyshuar asnjeri; dhe gjatë gjithë këtyre përpjekjeve përgatitore asnjëherë nuk u zu në gojë fëmija i saj. Rodolfi i shmangej bisedës për të; ndoshta edhe asaj vetë as që i binte ndër mend për të bijën.

Ai deshi të qëndronte akoma edhe dy javë, për të përfunduar disa punë; pastaj, në krye të tetë ditëve, kërkoi dhe pesëmbëdhjetë të tjera, pastaj u bë i sëmurë; pas kësaj, bëri një udhëtim, kështu kaloi muaji gusht, pas gjithë këtyre shtyrjeve, vendosën të niseshin pa një pa dy në ditën 4 shtator, që binte e hënë.

Më në fund erdhi e shtuna, dy ditë i ndanin nga nisja.

Rodolfi erdhi në mbrëmje, më herët se zakonisht.

- Janë gati të gjitha? – e pyeti ajo.

- Po.

Atëherë u sollën rreth një lehe dhe shkuan u ulën afër tarracës, majë murit.

- Ti më dukesh i trishtuar, - i tha Ema.

- Jo, përse?

Dhe, ndërkaq, ai e vështronte në një mënyrë të çuditshme, me dhembshuri.

- Mos të vjen keq që po largohesh? – e pyeti pastaj ajo, - që po braktis gjërat që ke dashur, vetë jetën tënde? Ah! E kuptoj... Mirëpo ja që unë s’kam asgjë në këtë botë! Ti je gjithçka për mua. Prandaj dhe unë për ty kam për të qenë gjithçka, familje, atdhe; do të kujdesem për ty, do të të dua ty.

- Sa e mirë që je! – i tha ai duke e rrokur me krahët e tij.

- Me gjithë mend e ke? – e pyeti ajo me një të qeshur plot epsh. – A më do? Betomu pra!

- Që të dua! Unë që të dua! Po unë të adhuroj, e dashura ime!

Hëna, e plotë dhe e përflakur, po ngrihej buzë tokës, në fund të livadhit. Ajo ngjitej me të shpejtë lart midis degëve të plepave, që e mbulonin aty-këtu si ndonjë perde e zezë, vrima-vrima. Pastaj ajo u duk verbuese nga bardhësia, në qiellin e zbrazët që ndriçonte; dhe atëherë, duke u ngadalësuar, hodhi mbi lumë një njollë të madhe, që copëzohej në yje të panumërta, dhe kjo dritë e argjendtë dukej sikur përdridhej deri në fund të ujit si ndonjë gjarpër pa kokë i mbuluar me luspa të shndritshme. E gjitha kjo ngjante gjithashtu si ndonjë shandan gjigant, nga i cili derdheshin rrëke pika diamanti të shkrirë. Rreth atyre të dyve shtrihej nata e qetë; gjethnajat mbështilleshin me napa hijesh. Ema, me sytë gjysmë të mbyllur, thithte me psherëtima të thella erën e freskët që frynte. Mendimet ëndërrimtare i kishin pushtuar aq keq saqë ata nuk flisnin fare. Zemrat po ua mbushte dhembshuria e ditëve të shkuara, e cila u vinte e bollshme dhe e qetë si lumi që rridhte, po me ëmbëlsi që sillte aroma e jaseminëve, dhe hidhte në kujtimet e tyre hije më të mëdha dhe më melankolike sesa ato të shelgjeve të palëvizshme që shtriheshin mbi bar. Shpesh ndonjë kafshë nate, iriq a nuselalë, që dilte për gjah, lëkundte gjethet, ose nganjëherë dëgjohej që binte vetvetiu ndonjë pjeshkë e pjekur nga dega.

- Ah! sa natë e bukur! – tha Rodolfi.

- Kemi për të kaluar dhe të tjera si kjo! – vazhdoi Ema.

Dhe, si të fliste me vete, shtoi:

- Po, sa mirë do të na bëjë udhëtimi... Po megjithatë përse e kam zemrën të trishtuar? Mos e kam nga frika e së panjohurës..., ose si pasojë e braktisjes së zakoneve të mëparshme..., ose më tepër?... Jo, e kam nga lumturia e tepërt! Sa e dobët që jam, apo jo? Më fal!

- Ende s’është vonë! – bërtiti ai. – mendohu! Mendohu, ndofta do të pendohesh për këtë që bën.

- Kurrë! – iu përgjigj ajo me rrëmbim.

Dhe duke iu afruar atij shtoi:

- Ç’e keqe do të më gjejë pra? S’ka shkretëtirë, humnerë e as oqean që të mos e kaloj dot me ty. Sa më shumë që të jetojmë bashkë, aq më tepër do ta ndiejmë veten si në një përqafim gjithmonë e më të fortë, e më të plotë! S’ka për të pasur gjë që të na shqetësojë, asnjë kokëçarje, asnjë pengesë. Do të jemi vetëm, me njëri-tjetrin, përgjithmonë... Hë pra, fol, më thuaj diçka.

Ai i përgjigjej me intervale të rregullta: “Po... po...”

Ajo ia kishte futur duart mes flokëve dhe, ndonëse i rridhnin pika të mëdha lotësh, përsëriste me një zë fëmijëror:

Rodolf! Rodolf!... Ah! Rodolf, i dashuri im, Rodolf!

Ra ora dymbëdhjetë e natës.

- Mesnatë! – tha ajo. – Hajde tani, kaloi dhe një ditë! Vetëm një ka ngelur!

Ai u ngrit për të ikur; dhe, sikur kjo lëvizje që po bënte ai të ishte sinjal i arratisë së tyre, Ema, papritmas, duke marrë një pamje gazmore, e pyeti:

- I ke pasaportat?

- Po.

- S’ke harruar gjë?

- Jo.

- Je i sigurt?

- Posi jo.

- Në hotelin e Provansës do të më presësh, apo jo?... Në mesditë?

Ai bëri një shenjë me kokë.

- Mirupafshim nesër, pra! – i tha Ema duke e ledhatuar edhe një herë.

Dhe e pa të largohej.

Ai nuk po e kthente kokën mbrapa. Ajo vrapoi pas tij, dhe, duke u përkulur në buzë të lumit midis shkurreve, i tha:

- Mirupafshim nesër! – i thërriti ajo.

Ai kishte kaluar tashmë në bregun tjetër dhe ecte shpejt nëpër livadh.

Pas një copë here, Rodolfi u ndal; dhe, kur e pa që ashtu e veshur me të bardha po zhdukej në errësirë si ndonjë fantazmë, atij nisi t’i rrihte zemra aq fort, saqë u mbështet në një pemë, që të mos binte.

“Sa budalla që jam! – ia bëri ai duke sharë si mos më keq. – E megjithatë, ishte dashnore e bukur!”

Dhe i doli përnjëherësh, para syve bukuria e Emës me gjithë kënaqësinë që i kishte dhënë dashuria me të. Në fillim u mallëngjye, pastaj e mori inat.

“Në fund të fundit, - bërtiste ai duke dhënë e marrë me duar, - s’kam përse të mërgohem, të kem barrë një fëmijë!”

këto i thoshte me vete që ta mblidhte mendjen më mirë në vendimin e tij.

“Le pastaj, telashet, shpenzimet... Ah! Jo, jo, një mijë herë jo! Kishte për të qenë një budallallëk i pafalshëm!”