Pjesa Dyte - Kreu 2 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

 PJESA E DYTË

Kreu II

Ema zbriti e para, pastaj Felisiteja, zoti Lërë, një tajë, dhe më në fund Karli, të cilin u detyruan ta zgjonin aty në qoshen e tij, ku e kishte zënë gjumi, porsa ishte ngrysur.

Omeja iu paraqit të porsaardhurve; i bëri nderimet e veta zonjës, u përshëndet me zotërinë, tha që ishte jashtëzakonisht i kënaqur që kishte pasur mundësinë t’u bënte ndonjë shërbim dhe shtoi si me përzemërsi se kishte guxuar të vinte me kokën e tij, meqë gruan nuk e
kishte në shtëpi.

Kur u fut në kuzhinë, zonja Bovari iu afrua oxhakut. Me majën e dy gishtave e kapi fustanin mbi gjunjë dhe, si e ngriti deri te syri i këmbëve, nderi nga flaka, përmbi kofshën e mishit që po rrotullohej në hell, këmbë e mbathur me këpucë të zeza me qafa. Zjarri e ndriçonte të tërën, duke depërtuar me një dritë të fortë nëpër vrimat e thurjes së copës të fustanit, nëpër poret e njëtrajtshme të lëkurës së saj të bardhë bile dhe nëpër kapakët e syve që i picërronte herë pas here. Atë e lëpinte një ngjyrë e bollshme e kuqe, andej nga frynte era, nga dera gjysmë e hapur.

Nga ana tjetër e oxhakut po e vështronte në heshtje një djalë i ri flokëverdhë.

Meqë mërzitej shumë në Jonvil, ku punonte si sekretar pranë zotit Gijomen, zoti Leon Dypyi (klienti i dytë i rregullt ky i Luanit të artë) e shtynte darkën për më vonë, me shpresë se do të vinte në han ndonjë udhëtar me të cilin të bisedonte në mbrëmje. Ditët që mbaronte punë herët detyrohej, ngaqë s’dinte ç’të bënte, të vinte të hante në kohë, dhe të duronte, që sa vinte supa e deri sa mbaronte së ngrëni djathin, të ndenjurit kokë më kokë me Bineun. Prandaj e priti me gëzim propozimin që i bëri hanxhesha për të ngrënë darkë së bashku me të porsaardhurit, dhe kaluan nga salla e madhe ku, me urdhër të zonjës Lëfransua, ishte shtruar, për nder, një tryezë për katër veta.

Omeu, kërkoi leje ta mbante kapuçin e tij të rrafshët, se kishte frikë mos e zinte rrufa.

Pastaj, duke u kthyer nga ajo që kishte pranë, i tha:

- Zonja, pa dyshim, është pak e lodhur? Dallëndyshja jonë të tund e të shkund sa ta merr shpirtin fare!

- Ashtu është, - u përgjigj Ema, - por mua më pëlqejnë gjithmonë këto lloj shqetësimesh; kam qejf të ndërroj vend.

- S’ka gjë më të mërzitshme, - psherëtiu sekretari, - sesa të jetosh i gozhduar në një vend.

- Po sikur të ishit si unë, - tha Sharli, - i detyruar të rrini vazhdimisht majë kalit...

- Sidoqoftë, ndërhyri përsëri Leoni duke iu drejtuar zonjës Bovari, - mua më duket se s’ka gjë më të këndshme: kur ke mundësi, - shtoi ai.

- Veç kësaj, - tha farmacisti; - ushtrimi i profesionit të mjekut nuk është edhe aq i lodhshëm këndej nga anët tona; sepse me rrugët që kemi, përdoret karroca dhe, në përgjithësi, paguhet goxha mirë, ngaqë bujqit janë në gjendje. Përsa i përket pastaj mjekësisë, përveç rasteve të rëndomta të enteritit, bronkitit, të shqetësimeve biliare, etj., kemi herë pas here disa ethe, me ndërprerje, gjatë të korrave, por, me një fjalë, asgjë me rëndësi, asgjë të veçantë për t’u përmendur, me përjashtim të gjëndrave limfatike të mahisura që janë me shumicë; dhe që vijnë, pa dyshim, si pasojë e kushteve të vajtueshme higjienike ku banojnë fshatarët tanë! Oh! Keni për ta parë edhe vetë zoti Bovari që duhen luftuar gjithë ato paragjykime, gjithë ato zakone të rrënjosura thellë, me të cilat do të ndeshesh përditë gjatë tërë përpjekjeve tuaja shkencore si mjek; sepse këtu te ne vazhdojnë akoma ta presin shpëtimin nga lutjet, nga reliket, nga famullitari, në vend që t’i drejtohen, siç është e udhës, mjekut a farmacistit. Megjithatë, klima, me thënë të vërtetën, nuk është aspak e keqe, bile kemi dhe disa nëntëdhjetëvjeçarë këtu në komunën tonë. Termometri (i kam bërë vetë vrojtimet) në dimër zbret deri në katër gradë, dhe në stinën e ngrohtë shkon njëzet e pesë, e shumta deri në tridhjetë gradë, të cilat sipas shkallës Reomyr nuk e kalojnë njëzet e katrën, ose pesëdhjetë e katrën sipas shkallës Farenhait! (Masë angleze) Dhe, në fakt, jemi të mbrojtur nga erërat e veriut në një anë prej pyllit të Argëjit, dhe nga erërat e perëndimit, prej bregut Shën Zhan në anën tjetër; dhe gjithë ajo zagushi, sidoqoftë, e cila, për shkak të avujve të ujit që çlirohen nga lumenjtë dhe të kafshëve që janë goxha shumë nëpër lëndina, që, siç e dini, nxjerrin mjaft amoniak, domethënë azot, hidrogjen dhe oksigjen (jo vetëm azot dhe hidrogjen), dhe që thith për vete humusin nga dheu, i përzien gjithë këta avuj të ndryshëm, i shkrin si të thuash në një tufë të vetme, dhe që bashkohet vetvetiu me elektricitetin e përhapur në atmosferë, atëherë kur është i pranishëm në të, me kalimin e kohës, mundet që, ashtu si në vendet tropikale, të krijojnë afshe të ndyra sëmundjesh; - dhe kjo nxehtësi, them, zbutet pikërisht andej nga vjen, ose më saktë andej nga duhet të vijë, domethënë nga ana e jugut, prej erërave të juglindjes, të cilat, si freskohen vetë duke fryrë gjatë Senës, arrijnë ndonjëherë papritur deri te ne, si puhi nga Rusia!

- A keni të paktën vende për shëtitje këndej rreth e rrotull? – vazhdonte zonja Bovari duke biseduar me djaloshin.

- Oh! Shumë pak, - u përgjigj ai. – Është një pikë që e quajnë kullotë, në majë të bregut, buzë pyllit. Nganjëherë të dielave shkoj aty, dhe rri me ndonjë libër në dorë, duke soditur perëndimin e diellit.

- Për mua s’ka gjë më të mrekullueshme sesa perëndimet e diellit, - shtoi ajo, - po sidomos kur jam në breg të detit.

- Oh! Unë vdes për detin, - tha zoti Leon.

- E pra, nuk ju duket, - ndërhyri zonja Bovari, - se mendja endet më lirisht mbi atë hapësirë të pakufishme, që kur e sodisni ju ngrihet shpirti peshë dhe ju lindin mendime për pafundësinë, për idealen?

- Po kështu ndodh dhe kur sodit peizazhet e maleve, - vazhdoi Leoni. – Kam një kushëri që udhëtoi vjet nëpër Zvicër, dhe më thoshte se s’mund të përfytyrohet dot gjithë ajo poezi e liqeneve, bukuria magjepsëse e ujëvarave, mbresa e pashlyeshme që të lënë akullnajat. Aty ka pisha të larta sa s’ta merr dot mendja, që ngrihen skiç me përrenjtë, kasolle buzë humnerave, dhe, një mijë hapa poshtë jush, lugina të tëra, që shfaqen kur përhapen retë. Këto pamje doemos që ia çojnë peshë zemrën njeriut, e përgatisin shpirtërisht atë për lutje, për ekstazë. Prandaj nuk çuditem më me atë muzikantin e famshëm, i cili, për të ngjallur më tej fantazinë e tij, e kishte zakon t’i binte pianos përpara ndonjë peizazhi madhështor.

- Merreni me muzikë ju? – e pyeti ajo.

- Jo, po më pëlqen shumë, - u përgjigj ai.

- Ah! Mos ia vini veshin, zonja Bovari, - ua preu fjalën Omeu, duke u përkulur mbi pjatën e tij, - e ka thjesht nga modestia. – Pse flet kështu, i dashur! Eeh! Ju e këndonit një ditë për mrekulli të zotit “Engjëllin rojtar” në dhomën tuaj. Po ju dëgjoja që nga laboratori, e përdridhnit zërin porsi këngëtar opere.

Leoni banonte pikërisht në shtëpinë e farmacistit, ku kishte një dhomë të vogël në kat të tretë, nga ana e sheshit. Ai u skuq nga ky lavdërim që i bëri qiradhënësi i tij, i cili ishte kthyer tashmë nga mjeku dhe po i numëronte me radhë banorët kryesorë të Jonvilit. I tregonte anekdota, i jepte të dhëna. Nuk dihej me saktësi se ç’pasuri kishte noteri, ndërsa familja Tyvazh mbahej më të madh.

Ema vazhdoi:

- Po çfarë muzike ju pëlqen më shumë?

- Oh! Muzika gjermane, ajo të bën të ëndërrosh.

- A i njihni autorët italianë?

- Jo akoma; por kam për t’i parë veprat e tyre vitin që vjen, kur të shkoj të banoj në Paris për të mbaruar studimet e drejtësisë.

- Siç pata nderin, - tha farmacisti, t’i tregoj dhe bashkëshortit tuaj, për të gjorin Janodë që ia ka mbathur prej këndej, falë marrëzive që bëri ai, ju keni për të marrë një nga shtëpitë më të rehatshme të Jonvilit. Gjëja më e volitshme që ka ajo në radhë të parë për një mjek, është dera nga ana e Shëtitores, nëpër të cilën mund të hysh e të dalësh pa të vënë re njeri. Pastaj ajo i ka të gjitha ato që duhen për të plotësuar dëshirat e një familjeje: vend për larje e tharje teshash, kuzhinë me aneks, sallon pritjeje, qilar për të mbajtur frutat etj. Ishte njeri që s’i dridhej dora për shpenzimet! Ndërtoi, mu në fund të kopshtit, pranë ujit, një tendë vetëm e vetëm për të pirë birrë në fresk gjatë verës, dhe bile, nëse zonjës i pëlqen kopshtaria, ka mundësi ta ushtrojë...

- Ime shoqe s’merret fare me të, - tha Sharli, - megjithëse i këshillojnë lëvizjet fizike, asaj i pëlqen më shumë të rrijë, gjithë kohën mbyllur në dhomën e vet, duke lexuar.

- Qenka si unë, - ndërhyri Leoni, - s’ka gjë më të mirë, në fakt, sesa të rrish në mbrëmje me një libër në duar pranë zjarrit, ndërkohë që era përplaset në xhamat e dritares, dhe llamba ndrit!...

- Tamam kështu, apo jo? – i tha ajo, duke ia ngulur sytë e saj të mëdhenj e të zinj të hapur plotësisht.

- S’të bie ndër mend për asgjë, - vazhdoi ai, - orët ikin pa i ndier. Pa lëvizur fare nga vendi, endesh nëpër vise që të duket sikur i sheh me sy dhe mendimi, duke u gërshetuar me trillin harbohet nëpër hollësira ose ndjek zigzaget e aventurave. Përzihet me personazhet; të duket sikur dridhesh vetë, veshur me rrobat e tyre.

- Ashtu është! Ashtu është! – pohonte ajo.

- Ju ka rastisur ndonjëherë, - vazhdoi Leoni, - të ndeshni në ndonjë libër ndonjë mendim të turbullt që keni pasur më përpara në mend, ndonjë figurë të errësuar që ju vjen nga larg, dhe aty ju del si shfaqje e plotë e ndjenjave tuaja më të holla.

- E kam provuar këtë, - iu përgjigj ajo.

- Prandaj mua, - tha ai, - në radhë të parë më pëlqejnë poetët. Vargjet më duken më prekëse sesa proza, dhe të bëjnë më shumë për të qarë.

- Megjithatë të lodhin po e zgjate shumë me to, - ia bëri Ema, - ndërsa mua, përkundrazi, tani më magjepsin më shumë veprat që lexohen me një frymë dhe që të ngjallin frikë. I urrej heronjtë e rëndomtë dhe ndjenjat e buta, siç gjenden edhe në natyrë.

- Ashtu është, - vërejti sekretari, - ato vepra që nuk e prekin zemrën, largohen, më duket mua, nga qëllimi i mirëfilltë i artit. Sa mirë të vjen kur, mes gjithë atyre zhgënjimeve të jetës, përhumbesh pas tipareve fisnike, ndjenjave të kulluara të dashurisë dhe tablove të lumturisë! Dhe unë që jetoj këtu, larg nga bota, e kam këtë të vetmin argëtim; mirëpo sa të pakta janë mundësitë në Jonvil!

- Si në Tot, besoj, - vazhdoi Ema; - prandaj unë aty isha anëtare e rregullt e një biblioteke.

- Po të dojë zonja të më nderojë, - tha farmacisti që dëgjoi fjalët e fundit, - unë kam për të një bibliotekë me veprat e autorëve më të mirë: Volterin, Rusoin, Delilin, Uollter Skotin, Jehonën e fejtoneve etj., dhe përveç kësaj, marr organe shtypi të ndryshme, si “Fenerin e Ruanit”, i cili më vjen përditë, meqë kam privilegjin të jem korrespondent i tij për zonat e Byshit Farzhës, Nëfshatelit, Jonvilit dhe rrethinat.

Po bëheshin dy orë e gjysmë që ishin ulur në tryezë, sepse shërbëtorja Artemizë që i tërhiqte zvarrë shapkat e saj prej cohe të rëndomtë mbi pllakat e dyshemesë, sillte një pjatë tani e një pastaj, i harronte të gjitha, nuk i merrte vesh porositë dhe vazhdimisht e linte hapur derën e bilardos, e cila i binte murit me majën e rrezes së saj.

Gjatë bisedës Leoni, pa e vënë re as vetë, kishte vendosur këmbën mbi një nga shkallëzat e karriges ku ishte ulur zonja Bovari. Kjo kishte vënë një kravatë të vogël prej mëndafshi blu, që ia mbante drejt, si luleshtrydhe, jakën pala-pala prej pëlhure të hollë; dhe, sipas lëvizjeve të kokës që bënte, pjesa e poshtme e fytyrës, herë i futej nën gushore, herë i dilte gjithë hijeshi. Kështu pra, gjatë kohës që Sharli bënte muhabet me farmacistin; ata, duke ndenjur pranë e pranë, hynë në një nga ato bisedat e turbullta ku sido që të vërtiten mendimet e shprehura, në epiqendër të tyre mbetet simpatia e ndërsjelltë. Shfaqjet në Paris, titujt e romaneve, kadrilet e reja, dhe shoqërinë e lartë të cilët nuk e njihnin, Totin ku kishte jetuar ajo, Jonvilin ku ishin tani, i morën të gjitha me radhë, folën për gjithçka deri sa mbaroi darka.

Kur erdhi kafeja, Felisiteja shkoi të përgatiste dhomën në shtëpinë e re, dhe pas pak, të ftuarit u ngritën e ikën. Zonja Lëfransua flinte pranë vatrës, sakaq stallieri, me pishtar në dorë, priste zotin dhe zonjën Bovari për t’i përcjellë në banesën e tyre. Flokët e kuq i ishin mbushur me fije kashte, dhe çalonte nga këmba e majtë. Si mori me dorën tjetër çadrën e zotit famullitar, u nisën që të tre.

Fshati kishte rënë në gjumë. Shtyllat e pazarit shtrinin hijet e tyre të mëdha. Toka ishte krejt e përhirtë, si në një natë vere.

Mirëpo, meqë shtëpia e mjekut ishte pesëdhjetë hapa larg hanit, u desh pothuajse menjëherë, të thoshin natën e mirë, dhe u ndanë.

Që në korridor, Ema ndjeu ftohtësinë e suvasë që i ra mbi shpatulla si ndonjë leckë e lagur. Muret ishin të reja, dhe shkallët prej druri kërcitën nga këmbët. Në dhomën e katit të dytë depërtonte nëpërmjet dritareve pa perde një dritë e zbardhët. Shquheshin ca maja pemësh dhe, pak më larg, një lëndinë e zhytur përgjysmë në mjegull, që dilte si shtëllunga-shtëllunga tymi në dritën e hënës, gjatë rrjedhës së lumit. Në mes të dhomës ishin vendosur rrëmujë sirtarë komoje, shishe, hekura perdesh, shufra të praruara, dyshekë të hedhur mbi karrige dhe legenë mbi dysheme, sepse dy hamenjtë që sollën plaçkat, i kishin lëshuar të gjitha aty pa pikë meraku.

Ishte hera e katërt që ajo flinte në një vend të panjohur. Hera e parë kishte qenë atë ditë kur hyri në manastir, e dyta kur kishte ardhur në Tot, e treta në Vobisar, dhe e katërta kjo tani; po secili prej tyre kishte zënë vend në jetën e saj si fillimi i një faze të re. Ajo nuk besonte se gjërat mund të paraqiteshin njëlloj në vende të ndryshme, dhe, përderisa pjesa e parë kishte qenë e keqe, ajo që i ngelej për të kaluar, pa dyshim, do të ishte më e mirë.