Kapitulli - III
Për shkak të dështimit të hetimeve, që po zbatoheshin kundër ish inspektorit të
zbulimit Fer Gjergjlekaj, ishte caktuar paraburgimi në afat prej gjashtëdhjetë
ditësh, konform urdhrit ekzekutiv, kishte deklaruar prokurori publik. Këtë e
kishte konfirmuar edhe gjykatësi hetues. Ai kishte deklaruar së Feri kishte
bërë shumë delikte, të cilat kishte ardhur koha të shkoqiteshin një e nga një
dhe të kompletoheshin në thyerje ligji për kundërvajtje. Përveç këtyre veprave
që e rëndonin, ai tani akuzohej edhe për korrupsion. Për këtë shkak, para disa
vitesh, ai e kishte humbur detyrën e inspektorit, duke e zbritur në shkallën e
policit të thjeshtë, pa asnjë kompetencë. Bardha kishte bërë përpjekje që t’i
dilte në ndihmë, jo vetëm përmes avokatit, por edhe përmes Babiqit. I kishte
shkuar në shtëpi. Kishte biseduar me Gordanën, pastaj edhe me Babiqin. Në
fillim fjalët e tyre i qenë dukur inkurajuese, por pastaj nga shikimet
zhbiruese të Babiqit disi kishte rënë në plogështi të plotë dhe, ashtu e
penduar pse kishte ardhur këtu, e kishte ndier veten keq. Pastaj, edhe biseda
kishte marrë një ngjyrë interesi të papërmbajtur nga ana e Babiqit. Ai, në një
farë mënyre, linte të kuptohej se synimin e kishte te paratë dhe te
trupi i saj
fillak, që ia shtonin 62 epshin. Duke mos pas fuqi t’i bënte ballë shikimit
provokues të Babiqit, Bardha ishte ngritur dhe kishte dalë jashtë, e ndjekur
nga një premtim i ftohtë nga ana e tij. Në mënyrë të tërthortë ai ia kishte
bërë me dije se ajo duhej të vinte më shpesh për të marrë informacione shtesë.
Edhe pas përshëndetjes së dhunshme, deri në fundin e korridorit të gjatë e
kishte ndjekur zëri i tij, që vinte si i venitur, herë provokativ e herë lutës.
Pasi që në mënyrë të tërthorët ia kishte bërë me dije Babiqit se nuk do të
shkonte më në zyrën e tij, pa vonesë kishte marrë vendimin nga komuna për
largim nga banesa. Aty do të vendosej një inspektor i lartë i Sigurimit
Shtetëror, i cili para një kohe kishte ardhur nga Serbia, si përforcim i masave
të dhunshme. Bardhës i qe dashur të kërkonte ndihmë nga vëllezërit e saj, pasi
që familja e Ferit nuk e kishte honepsur fare. Të gjitha plaçkat i kishte
dërguar në shtëpinë e prindërve.
Por,
pak më vonë kishte plasur sherri me prindërit e Ferit, për shkak të plaçkave.
Ata i qenë kërcënuar që sa më parë t’ua kthente të gjitha, se për ndryshe do ta
lajmëronin në polici. Deshi apo nuk deshi Bardha, kishte pranuar që të gjitha
ç’kishte t’ua kthente, pa pasur të drejtë të shkonte edhe ajo bashkë me plaçkat
në shtëpinë e burrit. Atë ditë, kur ata kishin ardhur për ta marrë pajën e saj
të nusërisë, sesi i ishte ndjerë Bardha, sikur kishte një boshllëk në brendi.
Ishte shkrehur në vaj. Tani ajo kishte mbetur e vetme. Ishte e pa mbrojtje.
Mentori që gjithherë i dilte në ndihmë, kishte kohë që ishte larguar nga vendi.
E kishte ndjerë Bardha se, sa herë që Mentori
mungonte, diçka e rëndë, e tmerrshme do të ndodhte në jetën e saj. Edhe atëherë
kur Mentori 63 ishte në burg, Ademi e kishte shfrytëzuar mungesën e tij dhe e
kishte fejuar dhe martuar, pa e pyetur fare. Kur ai ishte liruar, çdo gjë
kishte qenë akt i kryer. Çdo përpjekje për përmirësimin e atij gabimi, kishte
qenë e vonë. Shkakun e largimit të tij nuk e dinte të saktë, por kishte dëgjuar
nga nusja e tij se edhe kësaj radhe ishte marrë me çështje politike. Ajo i
kishte thënë se ai, bashkë me shumë shokë, kishin bërë përpjekje për të formuar
e Ministrinë e Mbrojtjes. Bardha u dridh nga fjalët që dëgjoi. I erdh mirë që
ishte larguar me kohë, se, në të kundërtën, do ta kishte pësuar sikur herën e
parë, kur ishte burgosur gjatë kohës së studimeve si kadet në Akademinë
Ushtarake në Beograd. Befas iu kujtua Bardhës seanca e gjykimit të Mentorit.
Një kohë të gjatë trupi gjykues ishte marrë me leximin dhe zbërthimin e
vargjeve që gjatë bastisjes ata i kishin gjetur të shkruara në notesin e tij.
Pasi i mbylli sytë, sikur ishte duke lexuar në notesin e Mentorit, ju kujtuan
disa nga vargjet: ...atdheu im rënkon, me dhembje e dënesë! Trupin kur ia hanë
duke i hequr pjesë!… Mushkri e zemër Nga dora e kirurgut që rri n’kryeqëndër!…
Pastaj kishin vazhduar debatet: Cili është atdheu i juaj që rënkon? Nga kush
rënkon? Kush ia ha trupin? Cilat janë mushkëritë? Cila është zemra? Pastaj,
cili është kirurgu? Kryeqendra?… Dhe në çast ju duk 64 se e pa Mentorin me atë
pamjen e tij të qetë, duke iu përgjigjur pyetjeve të tyre, sikur të ishte duke
folur në odë me shokët e tij, atje në fshat, e jo para gjyqit: Atdheu im është
toka ku unë kam lindur, ku jam rritur, toka e të parëve të mi, kurse rënkimi i
saj vjen nga dhembjet që ia shkaktoni ju, duke i hequr pjesë, duke e shfrytëzuar
nëntokën e pasur për interesat tuaja… Policia, bashkë me Babiqin, kishin ardhur
disa herë për ta kërkuar. Dy herë ishte bastisur e tërë shtëpia. Mentori nuk
kishte lënë gjurmë. Bardha kishte pasur shumë frikë se mos ata do t’i hidhnin
ndonjë material propagandues dhe pastaj do ta merrnin atë si provë faktike. Për
këtë ishte e sigurt se ata do ta bënin, po qe e nevojshme për ta. Feri i kishte
treguar Bardhës se ai vetë, në disa raste, gjatë bastisjeve në shtëpitë e atyre
që ua kishin vënë syrin për t’i burgosur e që nuk kishin pasur prova të
mjaftueshme, ua kishte futur ndonjë trakt, pamflet a ndonjë libër të ndaluar
dhe pastaj fare lehtë i kishin burgosur. Edhe tani, kur ia kishin rrëmbyer të
gjitha rrobat e nusërisë (fustanet e modës që Feri ia kishte blerë herë pas
here, e që ai nuk ia kishte blerë për një dashuri të çiltër që kishte ndaj saj,
por për t’i fshehur paudhësitë e tij që i bënte ahengjeve nëpër kafene, bareve
të ndryshme të mbushura plot me kurva të ardhura nga Serbia), nuk iu kishin
dhimbsur fare. Kishte raste krizash (tani çuditërisht të shpeshtuara), që, pasi
ngopej së qari ashtu e shtrirë në shtrat, zinte fillin e kujtimeve të se
kaluarës. …Ishte shtator. Sot fillonte dita e parë e shkollës. Bardha ishte
zgjuar herët në mëngjes dhe pasi kishte veshur teshat e reja që ditë më parë ia
kishte dhuruar i 65 ati, të sjella nga Zvicra, kishte bërë gati edhe librat,
duke i futur në çantë. Ishte kujdesur të mos harronte edhe “ditarin”, në të
cilën i kishte të shënuara titujt e librave që i kishte lexuar gjatë pushimeve
të verës. Aty kishte të shënuar edhe shumë ngjarje mbresëlënëse. Kishte edhe
disa poezi si dhe shënime-kujtimi të shoqeve të saj. Flokët i kishte ndarë në
mes. Në njërën anë flokët i rrinin të shpupuritur butësisht mbi supe, kurse në anën
tjetër i kishte lidhur prapa me një fjongo të kuqe. Nuk kishte harruar që, nga
lulet që i kishte mbjellë vetë në kopshtin e vogël para shtëpisë dhe ishte
kujdesur gjatë gjithë verës për to, të këpuste më të bukurat për t’ia dhuruar
kujdestares. Dhe ashtu, duke u përgatitur për ditën e parë të vitit të ri
shkollor, ajo këndonte me zë të ulët këngën e preferuar, që zakonisht e
këndonin në kor, bashkë me shokët dhe shoqet e klasës: Të rashë pas, moj, të
rashë pas, Rrugës kur shkoje për gjimnaz ! Dhe, ashtu e gëzuar e me këngë në
gojë siç ishte, kishte bërë të dilte në oborr. Aty, të pragu i derës, gati sa
nuk ishte përplasur trup me trup më Ademin. Ai e kishte shikuar nga koka te
këmbët dhe pastaj shikimin e kishte ndalur në tufën e bukur të luleve, që Bardha
me një kujdes të veçantë e mbante në dorë. Sikur ato lule të ishin shkaktari
kryesor që Ademi ta rrëmbente nga dora dhe me një zemërim të papërmbajtur ia
kishte përplasur për tokë, duke ju hakërryer: “Shkon në shkollë ti, apo shkon
nuse?” “Në shkollë“, - ishte përgjigjur Bardha dhe gjithë 66 ajo hare, gjithë
ai shend që pak më parë nuk kishte mundur ta fshihte dot, tani ju shemb dhe u
bë një me dheun që e kishte nën këmbë. “Ne kështu i përcjellim vetëm nuset. Hyr
brenda, sa s’t’i shkula flokët me rrënjë, moj e përdalë!“ Bardha, e dëshpëruar,
ishte kthyer në dhomë. Në asnjë mënyrë nuk ishte në gjendje ta kuptonte shkakun
e vërtetë të këtij ndalimi të papritur. Por, megjithatë, ajo kishte vendosur që
fshehurazi të shkonte në shkollë. Dhe ashtu bëri. Pas shumë ndërhyrjeve të
drejtorisë së shkollës në njërën anë, dhe të Mentorit në anën tjetër, ai kishte
pranuar që Bardha të vazhdonte lirshëm edhe këtë vit të fundit të shkollës
fillore, duke u zotuar që në asnjë mënyrë nuk do ta lejonte që t’i vazhdonte
mësimet në gjimnaz. * Ishte mesnatë. Të gjithë flinin. Edhe Bardha kishte kohë
që bënte përpjekje të flinte, por nuk e zinte gjumi. Dafina e vogël, mbesa e
saj, ishte shtrirë pranë, duke e gudulisur lehtë me flokët e saj të artë, që iu
kishin shpërndarë mbi jastëk. Kishte kohë që Dafinën e kishte kapluar gjumi.
Ajo flinte e shkujdesur dhe për një çast Bardhës iu kujtua vetja kur ishte
vajzë në moshën e saj. Edhe ajo, në atë kohë, kishte qenë e shkujdesur. Tërë
ditën kishte vrapuar pas luleve, pas fluturave, kishte hipur në pemë, kishte
luajtur me shoqet guracak, kishte vrapuar pas shqerrave dhe pas qengjave në
pranverë, kishte luajtur vizak, pastaj lojën e nuseve… dhe në mbrëmje, kur
kthehej në shtëpi, derisa zinte të 67 errej nata dhe të dilnin yjtë në kupën e
qiellit, luante me vajzat e fqinjëve në oborrin e tyre të madh, atje prapa
pojatës së vjetër, duke vrapuar pas xixëllonjave… dhe në fund, dalëngadalë,
duke dëgjuar përrallën e gjyshes, e zinte gjumi. Kurrë nuk i kishte shkuar mendja se do të kishte
një fat të tillë!… dhe duke e shikuar vajzën e vogël që gërhiste qetë në atë
mugëtirë që e krijonin rrezet e arta të hënës, e uronte që ajo, të paktën, të
mos kishte fatin e saj. Të lehurat e qenve sikur e tundën nga ajo amulli
kujtimesh dhe kërceu nga shtrati. Me hap të lehtë, sikur të kishte frikë se mos
e zgjonte nga gjumi të mbesën, u afrua pranë dritares. Në dritën e hënës dalloi
siluetat e policisë, që e kishin mbushur tërë oborrin. “Uf! Të mjerët ne! Policë…ushtarë!” – klithi si e
hutuar dhe hapi derën. Doli me të shpejt në korridor. Por, ishte vonë. Ata
kishin zënë çdo kënd të shtëpisë. Ishin shumë. Hynin e dilnin nëpër dhoma, si
në ndonjë kafene. Krejt shtëpia ishte nën kontrollin e tyre. “Ku është Feri?” -
pyeti dikush prapa krahëve të saj. Bardha ktheu kokën të shihte se nga i erdhi
ai zë, sepse i tingëlloi si i njohur. Nuk kishte gabuar. Ishte Babiqi. Nuk
kishte frikë. Ishte në mesin e familjes së saj. Çfarëdo që të ndodhte janë të
gjithë këtu, kurse të kishte pranuar të shkonte atje, edhe sikur mos të kishte
ndodhur asgjë, nuk do të shpëtonte pa njollë. „Në burg është ai. Pse, çfarë ka
ndodhur?” „Ishte në burg, por është arratisur dhe për këtë ju duhet ta dini,
sidomos ti!“ – dhe Babiqi bëri me gisht në drejtim të Bardhës. „Ne nuk kemi
asnjë lajm, që nga dita kur e keni 68 arrestuar. Ku ta dimë ne?“ – tha Bardha
këtë radhë, por shikimi i mbërthyer i Babiqit në gjoksin e saj e bëri të
kujtohej se këmisha e natës nuk ishte mbërthyer deri lartë nën gushë dhe pjesa
e epërme e gjinjve të saj të zhvilluar, ishin lakuriq. Me të dy duart ajo
filloi t’i mbërthente kopsat. Kurse në kokë i buçitën fjalët e Mentorit, që ia
kishte thënë, pasi ata e kishin burgosur Ferin: „Ai nuk është fare në burg. Jam
i sigurt që ai ndodhet jashtë, i rekrutuar për ndonjë detyrë speciale!“
„Kontrolloni çdo dhomë në imtësi!” – urdhëroi Babiqi. Tani më ishin zgjuar të
gjithë. Dafina ia kishte krisur vajit, duke e bërë Bardhën të kthehej me vrik
në dhomën ku ishte vajza. Babiqi e shikoi derisa ajo u fut në dhomën përbri
tij, pastaj e urdhëroi policin që ndodhej pranë të mos lejonte lëvizjen e
askujt, derisa vazhdonte kontrolli. Vetë u fut në dhomë, pas Bardhës. “Bardha,
ti je shumë e bukur“, - i tha ai, posa hyri në dhomë, duke e mbyllur derën
prapa krahëve të tij. Bardha, në vend që të përgjigjej, mori Dafinën në parzme,
duke u përpjekur ta qetësonte. Babiqi, kur e pa se ajo nuk po e honeps fare, ia
rrëmbeu brutalisht çupën nga duart, duke e përplasur për dysheme. Dafina u
mpak. Me sy të përlotur dhe duke zgjatur duart e saj të vogla, sikur kërkonte
ndihmë nga Bardha, e cila me një lëvizje të shkathëta arriti ta tërhiqte vajzën
nga dyshemeja. Babiq ia rrëmbeu prapë nga dora dhe me një brutalitet të paparë
e hodhi jashtë nga dera, sikur ajo të ishte një trup i ngurtë e i pashpirt dhe
jo njeri. Vajza e mpakur u përplas të këmbët e gjyshes, e cila e mori në
prehër. Babiqi e përplasi derën. 69 „Nëse kundërshton, do ta vras Dafinën, në
vend, para syve tuaj“, - dhe, pa një pa dy, e rrotulloi mbi shtrat, i cili
akoma ruante ngrohtësinë e Dafinës. Me të gjitha forcat ajo përpiqej të lirohej
nga duart e tij. Bardha kishte piskatur, duke kërkuar ndihmë, por askush nuk
kishte mundësi t’i ndihmonte. Që të gjithë ishin në të njëjtën pozitë. Bardha i
dha trupit me të gjitha forcat dhe u gjend jashtë kontrollit të tij. Babiqi,
duke e parë se mund ta humbte betejën, e sulmoi për të dytën herë, duke e
goditur shuplakë fytyrës, sa i hëngri krahu. Pastaj e rrëmbeu nga supet dhe e
rrotulloi mbi shtrat dhe nga brezi nxori revolen, duke ia drejtuar tytën e zezë
e të ftohët nën mjekër. Bardha, pa ju trembur syri fare, ia largoi dorën që i
dridhej dhe prapë i doli nga kontrolli. Babiqi kësaj radhe përdori grushtin,
duke e goditur në gjoks. Bardhës për një çast ju errën sytë. Ju bë së e gjithë
pesha e shtëpisë rëndonte mbi kurrizin e saj. Pas disa luhatjeve, ra pa
ndjenja. Pa vetëm duart e Babiqit që u zgjatën në drejtim të saj, dhe pastaj …
errësirë. Errësirë dhe qetësi bashkë. * Pas asaj agonie, të cilën Bardha nuk
ishte në gjendje ta përcaktonte se sa kishte zgjatur, e kuptoi se ishte e
dhunuar, e turpëruar dhe e shkatërruar fizikisht. Ndiente dhembje në gjoks, aty
ku e kishte goditur Babiqi. Të koka i rrinte e ëma. Ajo, me lot në faqet e saj
të vyshkura, përpiqej t’i jepte ndihmë. Kishin lajmëruar edhe një mjek, por ai
po vonohej. Fëmijtë ishin mbledhur rreth saj. Meri me sy të përlotur përpiqej
t’i vinte në ndihmë. Dafina, e lemerisur, qante fare pranë. 70 Lotët e ngrohtë
të saj i pikonin mbi faqe. Por, sikur mos të mjaftonin të gjitha këto, Bardha,
si në agoni, dëgjoi zërin e ngjirur të Ademit. Ai tani kishte ardhur dhe, në
vend që t’i dilte në ndihmë, iu hakërrye Bardhës: “Për të gjitha këto, ti je
shkaktare! Por ky është vetëm fillimi. I mjeri vëllai im se çfarë fëmijësh të
prishur ka rritur. Ai qeni na bëri berbat shtëpinë, duke dashur të krijonte
gjoja Ministri të Mbrojtjes. Kjo bushtra, kur e hetoi punën e tij, e lajmëroi
te jarani i vet, e ai trimi iku, duke na i lënë këmbët e arushës në dorë. S’ju
vjen turp!...” Bardha deshi të fliste, të kundërshtonte. Ato që i tha Ademi,
nuk ishin të vërteta. Kjo nuk kishte pasur ndonjë lidhje me të, se burri i saj,
Feri, që vetë Ademi ia kishte „zgjedhur“, këtë “jaranin” ia kishte sjellë në
shtëpi sa e sa herë, por Bardha asnjëherë nuk kishte mundur ta gjente veten në
këtë shoqëri të re. Sa herë që kishte ardhur për vizitë, kishte folur fjalë që
Bardhën e kishin bërë të skuqej, duke e detyruar t’i ultë sytë e saj kaleshë,
kurse Ferin të qeshte e të zgërdhihej si idiot... Dhe, ashtu në atë agoni siç
ishte, Bardhës filluan t’i përfytyroheshin ato ditë të trishtueshme... ...edhe
Bardhës, kishin thënë vajzat e mëhallës, asaj qurraveceje, asaj vajze të
përdalë që i kishte dalë nami për ikjen dhe martesën, për gjakun e derdhur për
shkakun e saj, për kthimin e saj te familja e prindit… dhe hop, befas, si në
përrallë, i kishte dalë fati që shumë shoqe të saj ia kishin pasur zili. E
përdala, kishin thënë ato, s’la gjë pa bërë dhe prapë i buzëqeshi fati, dhe
ç’fat se! Të martohej me Ferin! I ri, i shkolluar, me detyrë të zgjedhur, me
banesë në qytet, me ve71 turë të re, me orendi të reja, televizor me ngjyra dhe
të gjitha të mirat… dhe çudia kishte ndodhur, kur Bardha e kishte kundërshtuar
këtë martesë, sepse këtë xhevahir ia kishte gjetur Ademi dhe nga smira Bardha
nuk donte të martohej me të. Dhe pastaj ishte hapur gryka e thashethënave: Jo
atë akoma e mban shpresa e dashurisë së parë, për atë studentin e ri, që u
gjend i plagosur për vdekje, pikërisht për shkakun e saj, sa e marrë që është,
edhe pse ajo dashuri u la me gjak, ajo prapë nuk heq dorë, duke ëndërruar se ai
do ta kthejë prapë, sa budallaqe! Jo, moj, nuk është fjala aty, fliste e dyta,
ajo tani ka gjetur një tjetër jaran, shumarin… ha, ha, ha… Jo, moj, unë kam
dëgjuar se ka filluar ta dredhë bishtin me mësuesin!… uf qyqe, ai është plak,
moj!… Plak, plak, por ende beqar… por edhe ai është sikur ajo… ha-haha… Më
duket se po i shoh duke ecur krah njëri-tjetrit, si gjysh e mbesë, ha, ha, ha!…
Feri në fillim kishte qenë shumë i sjellshëm me të, i dashur, i sinqertë. Ishte
kujdesur që mos ta lëndonte në asnjë mënyrë, duke ia kujtuar të kaluarën e saj
të hidhur. Shumë kolegë të tij kishin qenë të befasuar që Feri kishte pranuar
një martesë të tillë. Përveç përgojimeve si vajzë e rritur në fshat, e
përdalur, jo e ndershme, naive, e pashkolluar, e cila nuk kishte as edukatën
familjare që t’u përgjigjej kërkesave të kohës moderne, shoqërisë se civilizuar
të Ferit, njerëzve me autoritet që do t’i takonte t’u shërbente gjatë vizitave
familjare, pastaj pjesëmarrja në netët e gjata të festave shtetërore, aty ku do
të nevojitej që edhe ajo të dinte të vishej bukur, të prezantohej para eprorëve
të burrit të saj, të 72 merrte pjesë në vallëzim, ta njihte muzikën dhe llojin
e valles që duhej luajtur, duke treguar kulturë, emancipim, edukatë... Të gjitha
këto Bardhës i mungonin… Por arsyetimi intim, dhe në veten e tij, ku të tjerët
nuk kishin nevojë të dinin për këtë intimitet, ishte pikërisht bukuria e saj
që, siç dukej, as ajo vetë nuk ia dinte vlerën. Natyrisht se Feri i kishte
nuhatur edhe rrethanat e tjera, përfshirë edhe përgojimet që i bëheshin
Bardhës, e cila, nga ana e saj, duke qenë e pafuqishme t’u bënte ballë,
përfshirë edhe trysninë e Ademit, kishte pranuar të martohej me të, i cili, nga
ana tjetër, në rrethanat normale nuk do të kishte as më të voglin shans që kjo
bukuroshe të bëhej nuse e tij. Ai, gjithashtu, e kishte pikasur se ajo ishte e
rritur në një shoqëri që nuk i shkonin për shtat lajkat, mendjemadhësitë, por
sinqeriteti dhe arsyeja e shëndoshë, gjë që nuk i shkonin fare natyrës së Ferit.
Megjithatë, e kishte në zemër dhe në sytë e tij çdo ditë e më shumë ajo bëhej
më simpatike. E zbritur nga një fshat malor, me vete Bardha kishte sjellë edhe
një lloj egërsie tipike malësore dhe prandaj detyrë parësore e Ferit kishte
qenë zbutja e saj. Kishte bërë përpjekje që zbutjen e saj ta bënte duke
përdorur metodat që kishin përdorur mësuesit e tij, atje në kryeqytet për t’ia
zbutur dhe zhdukur egërsinë malësore që kishte pasur edhe vetë para se të
shkonte atje. Për egërsinë e saj i kishte folur edhe Ademi, i cili ngutësisht
ia kishte lëshuar në dorë këtë xhevahir, këtë zanë mali, si të ishte ndonjë
mall pazari, sikur të kishte frikë se nga çasti në çast do t’i humbte freskia.
Bardha ishte përpjekur të harronte të kaluarën. Donte që ta harronte edhe
djaloshin që ia kishte rrëm73 byer zemrën dhe duke ndërhyrë të tjerët në mes të
asaj zemre të rrëmbyer, e kishin plagosur edhe më keq. E ndiente se kjo plagë e
hapur në zemrën e saj nuk do të shërohej aq lehtë dhe mendja i vajti të ajo
ditë që për herë të parë e kishte takuar Agronin. Ishte ditë pranvere. Të
gjitha vajzat e mëhallës kishin veshur teshat e reja dhe ishin stolisur bukur,
me flokë të krehura dhe të lidhura me fjongo të kuqe. Disa prej tyre mbanin
flokët të lëshuara. Edhe Bardha ishte në mesin e tyre. Ishte e gëzuar. Ajo
kishte veshur një fustan të gjatë, që shëmbëllente me lulet e pjeshkës. Flokët
i kishte lëshuar ëmbëlsisht mbi supe. Shamia e saj bojë vjollce, e lidhur paksa
me naze rreth qafës së bardhë, me cepat që lëshoheshin lehtas mbi gjoks,
fërgëllente mallëngjyeshëm. Ashtu në grupe-grupe, të qeshura e të hareshme, ato
zbritnin ngadalë tatëpjetë livadhit, duke shkelur lehtë mbi barin dhe lulet e
njoma të pranverës. Tutje, në fund të livadhit, atje ku ndahej kufiri i fshatit
me fshatin tjetër fqinj, ishte shtëpia e Ademkurtëve. Ata kishin dasmë. Ishte
dita e divanit, dita e nuseve. Vajzat e reja të fshatit mblidheshin tufatufa,
të veshura dhe të stolisura bukur, shkonin për t’i uruar nuses mirëseardhjen
dhe për ta shijuar më përseafërmi bukurinë e saj, sjelljet, rrobat, duvakun,
ojmet dhe çarçafët e qëndisura për ditën e nusërisë. I shikonin dhe nuk
ngopeshin me bukurinë dhe shkëlqimin e tyre dhe natyrisht që çdonjëra e
paramendonte veten nuse, me një pajë edhe më të bukur, edhe më të madhe dhe me
duvakun e bardhë… Andej nga oda e burrave dëgjohej çiftelia dhe ritmet e
këngës, që Bardhës akoma i buçiste në vesh: 74 Çou Rexho, çou djalo, Çou ma i
miri i nanës-o, Se s’ka nana tjetër-oo!… Në derë, me një aparat në dorë, u duk
një djalë. Bardhës i mbetën sytë në fytyrën e tij. Ai ishte i shkujdesur dhe
duke u larguar në distancë, kishte vënë fotoaparatin në sy dhe - çkrrap!
Fotoaparati nxori një dritë të fortë, sa që Bardhës për një çast iu errësuan
sytë. Ai ia bëri edhe disa fotografi nuses dhe pastaj u kthye nga vajzat, duke
pyetur se cila kishte dëshirë të bënte ndonjë pozë me nusen. Ai për një moment
u duk si i hutuar. Sytë i kishin mbetur të gozhduar në fytyrën e Bardhës. Ishte
një shikim i zjarrtë. Asaj për një çast iu duk se shikimi i tij e përvëloi
gjithë qenien e saj. Shikimet u kryqëzuan, por Bardha nuk mundi më t’i bënte
ballë shikimit të tij dhe uli sytë përtokë. Pas pak ajo çoi sytë dhe e pa edhe
një herë djalin në sy… dhe prapë e njëjta skenë. Disa prej shoqeve të saj u
afruan pranë nuses dhe bënë fotografi. Bardha nuk pranoi. Erdhi koha që të
ktheheshin në shtëpi. Pasi shikimet e tyre u kryqëzuan edhe një herë, ajo doli
në oborr. Së bashku me shoqet u nisën përpjetë livadhit, duke shkelur mbi lulet
e reja, të cilat në sytë e Bardhës çuditërisht nuk e kishin atë shkëlqimin,
freskinë dhe bukurinë e mëparshme. Çou Rexho, çou djalo!… i ushtoi në vesh
refreni i këngës dhe pastaj refreni pasues, që mbaronte me shikimin e zjarrtë
të djaloshit. Pas disa ditësh ata ishin takuar për herë të parë, pranë shtëpisë
së saj. Në një gavër muri, prapa poja75 tës së vjetër, Agroni i kishte thënë se
këtu do t’i gjesh letrat e mia. Pastaj, ti do të më shkruash dhe do t’i lësh po
këtu dhe unë do të vij e do t’i marr. Mirë? Po, mirë, ishte përgjigjur Bardha e
skuqur nga turpi. Aty linin letrat dhe përmes tyre ata caktonin edhe kohën e
takimeve. Shumë herë kishte shkuar dhe ishte kthyer e zhgënjyer. Nuk kishte
gjetur asgjë. Sa gëzohej kur gjente letrën. Ajo me të shpejt shkonte në dhomën
e saj dhe fillonte nga leximi. Pastaj ia shkruante përgjigjjen dhe fshehurazi e
vente në zgavrën e murit, duke e mbyllë prapë me gurë. Sa ishte dëshpëruar kur
Ademi një herë ia kishte kontrolluar librat dhe ia kishte gjetur të gjitha
letrat, që ia kishte dërguar Agroni. Ia kishte marrë dhe kur kishte ardhur i
ati nga Zvicra, ia kishte dhënë si provë. * Ishte akoma errësirë, kur autobusi
gërhiti me trishtim duke u kthyer drejt rrugës kryesore, duke marrë drejtimin e
kryeqytetit. Udhëtarët, me sy të skuqur nga pagjumësia, kishin filluar të
dremitnin. Disa bisedonin me zë të ulët. Një vajzë e vogël, sigurisht e ulur
pranë nënës së saj, akoma qante. E ëma përpiqej ta qetësonte, por edhe sytë e
saj ishin të mbushur. Herë pas here gruaja e re vinte dorën pranë xhamit dhe
venëronte përjashta. Errësirë. Tek-tuk shihej ndonjë dritë e rrallë, që sakaq
zhdukej në natë. Pas disa përpjekjeve, sigurisht se kishte parë siluetën e
shtëpisë së saj, apo ndoshta vetëm siluetën e fshatit të saj. Ajo uli kokën dhe
ia plasi vajit. Në këtë kor vaji u bashkua edhe një grua e re, e cila ishte e
ulur fare pranë saj. Udhëtarët kthyen kokat nga të dy nuset e reja dhe duke mos
pasur 76 askush ndonjë fjalë ngushëllimi, ulën kokat në shenjë dëshpërimi. Nga
mesi i autobusit u panë edhe disa gra të moshave të ndryshme, që ia kishin
krisur gjëmës. Sigurisht se ato nuk qanin se u vinte keq pse dy nuset e reja,
por nga se kishin hallet dhe mërzitë e veta. Kishte mjaftuar që vetëm dikush ta
gërvishte pak atë plagë të dhembjes së përbashkët dhe pastaj, si në kor, të qanin
gjysma e udhëtarëve. “Pushoni, more, se nuk kemi mort”, – u dëgjua një zë, atje
tutje, nga mesi i autobusit. “Lum si ti që nuk je duke e parë këtë mort!” – iu
përgjigj Bardha me një zë të ulët, sa ai që foli nuk e dëgjoi fare: Ai pyeti
prapë, por Bardha nuk foli më. Fjalët e Bardhës i përsëriti një burrë plak:
“Lum si ti që nuk je duke e parë këtë mort, të tha zonja!” – tha plaku, duke
treguar me gisht drejt Bardhës. “E shof, besa!…” – tha burri mendueshëm, duke
ulur kokën. Kishte filluar të agonte. Në mugëtirën e hirtë të mëngjesit
vjeshtak, Bardha shikonte e dëshpëruar përtej xhamit. Bregore, pyje, fusha,
livadhe, ara, tektuk shihej ndonjë qerre e tërhequr nga kuajt apo qetë, diku
shihej ndonjë traktor… dhe në hyrje të një fshati pa disa fëmijë të tubuar, që
shkonin diku… sigurisht në ndonjë shtëpi-shkollë të improvizuar, pasi shkollat
i kishin ndaluar për fëmijët shqiptarë, kurse lokalet i kishin grabitur për
nevojat e ushtrisë dhe të paramilitarëve serb. Tutje në horizont, andej nga
lindja, qielli ishte përflakur. Po agonte një ditë e re. Po agonte një ditë e
bukur, një ditë që Bardhën nuk do ta ngryste në vendlindjen e saj, një ditë që
Bardhën do ta degdiste 77 diku larg ndër dhera të huaja… dhe ju kujtuan vargjet
që ua recitonte fshehurazi mësuesi i gjuhës shqipe, para se të fillonte
mësimin: …Lamtumirë vendet e mia Që po zhdukën dal nga dalë… “Lamtumir
vendlindja ime! Lamtumirë shtëpia ime! Lamtumirë, o Drini i bardhë! Lamtumirë
nëna ime plakë! Lamtumirë dashuria ime! Lamtumirë Agroni im i shtrenjtë!... me
fal... me fal se nuk e mbajta dot besën… me fal se me detyruan te të tradhtoj,
por… të dua… shumë të dua…deri në vdekje të dua!... ah, ajo ditë...“, psherëtiu
thellë dhe valë të ngrohta lotësh iu lëshuan tatëpjetë faqeve. * “…Pengesa
kryesore është Ademi. Edhe shpresat e fundit që i pata të babi, u shuan.
Kategorikisht janë kundër kësaj fejese“, - tha Bardha me një zë mallëngjyes dhe
të dëshpëruar. “Po të grabita që sot, moj Bardha, a do të vije ti?” – kishte
pyetur Agroni, disi i ndrojtur. Bardha kishte rrudhë krahët dhe fytyra i kishte
ndritë nga një lumturi e çastit. Mendja i kishte shkuar te pengesa për shkollë
që kishte pasur nga Ademi dhe Bardha, pa e pyetur fare, kishte shkuar në
shkollë dhe kishte triumfuar. Edhe tani do ta provonte fatin. Ishte pranverë.
Koha kishte filluar të ngrohej. Njerëzit, ashtu si të përgjumur nga ai dimër i
acartë që kishte marrë atë vit, kishin filluar të dilnin nga shtëpitë dhe t’i
ktheheshin punës. Bilbilat ia thoshin 78 këngës diku të fshehur prapa rremave
dhe ndër strehët e shtëpive, që kishin filluar të pikonin nga bora që po
shkrihej nën rrezet e ngrohta të diellit. Diku thellë, në oborrin e fqinjëve, u
dëgjua një kakarisje pule. Një gjel këndonte në atë melodinë e tij fare pranë
tyre. Kurse tutje, nga fundi i livadhit, dëgjohej kënga e kushëririt të
Bardhës, i cili, siç thoshin të tjerët, kishte rënë në dashuri me një vajzë të
fshatit fqinj: O shkoj një mot, edhe gjysmë viti Se ç’u deshëm moj gocë e lalës
kush s’e diti… Të strukur prapa pojatës së vjetër, aty pranë lajthishtës,
Agroni dhe Bardha e dëgjonin këngën pa folur dhe duke e shikuar njëri-tjetrin
në dritëzat e syrit. “Këndon për ne, ” - tha Agroni, pasi ai e kishte
përfunduar këngën. “Po, ai këndon edhe për ne!”- ia ktheu Bardha. “Si thua,
ikim?” “Po, ikim. Ku?” “Në shtëpinë time, pra!” “Donë me m’rrëmbye!?” “Po!” –
dhe e rrëmbeu nga dora. Bardha e ndoqi pas. Të kërrusur, ata kaluan gardhin dhe
dolën në livadhin matanë. Fare pranë gardhit, si hije nate, u avitën pranë
burimit dhe aty e thyen rrugën, duke u futur në zabel. Ecën sa ecën dhe pranë
një kroi të vogël, u ndalën të pushonin. Pasi u freskuan dhe e shuan etjen me
ujë të ftohtë borë të asaj gurre mali, ata vazhduan rrugën tatëpjetë shpatit.
Nga kodra shiheshin shtëpitë e fshatit të Agronit. Pasi u ndalën në një vend të
hapur, 79 Agroni i tregoi se ku ndodhej shtëpia e tij. Zbritën me të shpejt, si
dy pëllumba dhe ranë në anën e pasme të shtëpisë, ku ndodhej një kapixhik i
vjetër. Agroni e shtyu lehtë dhe sakaq ata u gjendën në oborr. Fëmijët që
luanin në oborr, posa i panë, vrapuan duke thirrur: “Oj loke, oj loke, erdhi
nusja!” “Ç’nuse zeza, moj loke… e mjera lokja, e mjera!… Unë nuk kam prit nuse
të grabitur, por kam pritur nuse me duvak e me dyqind krushq!... ” - dhe
gjyshja plakë e Agronit e mbështolli Bardhën në përqafim. „Nuk të paska gënjyer
syri, Agron! Kjo po shndritka si yll i sabahut, more bir. U trashëgofshi!“ –
kishte thënë mixha Sylë, duke i marrë ngrykë. Kjo lumturi nuk kishte zgjatur
shumë. Të nesërmen herët kishte ardhur Ademi me disa shokë dhe me rrëmbim
kishin hyrë në shtëpinë e Agronit. Ata, me një sjellje të vrazhdët kishin thyer
dhe përmbysur çdo gjë dhe ashtu të hakërryer siç ishin, e kishin marrë Bardhën
me vete, duke e goditur me grushte e shqelma, derisa dhunshëm e kishin futur në
një veturë, që ishte e ndaluar në rrugë. Pastaj ishin zhdukur në drejtim të
fshatit të tyre. Edhe në shtëpi e kishin keqtrajtuar. Si gjithmonë, kësaj
vorbulle të këtyre ngjarjeve u printe Ademi, ungji i saj. Por të gjithave do
t’u vinte kapak Bardha, sikur ata, me kaq sa kishte ndodhur ta linin të qetë
Agronin. Pas disa ditësh, në një rrugë anësore, ishte gjetur Agroni i plagosur
për vdekje. * “Arritëm, këtu është stacioni i fundit” – u dëgjua shoferi t’u
drejtohej udhëtarëve të lodhur e të dërrmuar nga rruga e gjatë. Bardha pa nga
dritarja me shpresë 80 se do ta shihte Mentorin. Ishte një ditë e zymtë, me një
shi të hollë. “Bardha, Bardha…hej, këtej moj…” – u dëgjua një zë femre që vinte
nga ana e djathtë. “Ua!…Lulja!“ – përplasi duart nga gëzimi dhe sakaq u shkëput
nga Meri, duke ju hedhur në qafë. - „Uf Lule, Lule! Sa mirë që të takova! Sa me
paska marrë malli, moj!” “Unë u befasova kur të pashë! Mirë bëre që erdhe. Edhe
mua me paska marrë malli me të pa…” “Ku është Feri?” - pyeti Agimi prapa
krahëve të tyre, duke hedhur hapat e mëdhenj që t’u afrohej. “Feri? Si je
Agim?“ – tha Bardha dhe me një frymë vazhdoi: – „Nuk e dini ju se çfarë na ka
ndodhur ne?” – pyeti Bardha paksa e hutuar, në vend të përgjegjës. “Po, po, ne
i kemi dëgjuar që të gjitha, prandaj të pyes se përse nuk ka dalë që t’ju presë
këtu?” – pyeti për të dytën herë Agimi, paksa i hutuar. “Ku, këtu? Unë s’po
marr vesh asgjë…Ai është në burg!” “Jo, moj Bardha, ai nuk është në burg, ai
është këtu në Zvicër.” – Kësaj radhe foli Lulja. “Si?!… Ai këtu?!… Po për
Mentorin, dini gjë ju?“ – Pyeti Bardha, kurse me vete mendoi: Qenka e vërtetë
arratisja e tij nga burgu. „Ai nuk është fare në burg. Jam i sigurt që ai
ndodhet jashtë, i rekrutuar për ndonjë detyrë speciale!“ – I ushtuan në vesh
fjalët e Mentorit. “Babi, babi…gjyshi!” – klithi Dafina duke i hapur krahët në
drejtim të tyre. Të gjithë kthyen kokën andej. Tani Dafina ndodhej në krahët e
gjyshit. 81
