Pjesa Trete - Kreu 8 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

Pjesa Tretë 

                                             Kreu VIII

Rrugës Ema pyeste veten: “Ç’do t’i them? Nga t’ia nis?” Dhe sa më shumë bënte përpara – njihte kaçubat, pemët, kallamat e ujit mbi kodër, kështjellën atje tutje. Iu ngjallën përsëri ndjenjat e dashurisë së parë, dhe e mjera zemra e saj e ndrydhur, i çelej në to me afsh. Në fytyrë i frynte një erë e ngrohtë; bora, që ishte duke u

shkrirë, binte pikë-pikë nga sythat mbi bar.

Ajo hyri, si dikur, nga dera e vogël e parkut, pastaj arriti te oborri i madh, i rrethuar me dy rreshta bliresh të dendura. Degët e tyre të gjata lëkundeshin, duke fishkëllyer. Qentë në kolibe lehën të gjithë dhe buçima e zërit të tyre ushtonte, megjithatë askush s’po dilte.

Ajo ngjiti shkallët e gjera e të drejta me parmakë druri, që të çonin në korridorin e shtruar me pllaka të pluhurosura ku rreshtoheshin njëra pas tjetrës disa dhoma, si nëpër manastire apo bujtina. Ajo e tij ishte në cep, në fund fare, në të majtë. Kur po vinte dorën te brava, papritmas e lanë fuqitë. Kishte frikë se mos ai nuk ishte aty, pothuajse e uronte një gjë të tillë, dhe megjithatë, kjo ishte e vetmja shpresë e saj, mundësia e fundit për të shpëtuar. E përmblodhi veten për një çast dhe, duke marrë guxim nga ndjenja e nevojës së ngutshme, hyri brenda.

Ai rrinte para zjarrit, me këmbë mbështetur mbi kornizën e oxhakut, duke pirë duhan me llullë.

- Aha! Qenkeni ju! – tha ai duke u ngritur përnjëherësh.

- Po, unë jam!... Rodolf, kam ardhur, t’ju lutem për një këshillë.

Dhe, sido që u përpoq, e kishte të pamundur të hapte gojën.

- S’paskeni ndryshuar, qenkeni e hirshme si përpara!

- Oh! – ia priti ajo me hidhërim, i kam hire të trishtuara, përderisa ju i përbuzët.

Atëherë ai nisi ta sqaronte për qëndrimin e tij, duke kërkuar të falur me fjalë të turbullta, në pamundësi për të sajuar të tjera më të bukura.

Ajo u magjeps pas llafeve, dhe akoma më shumë pas zërit dhe pamjes së tij; kështu që bëri gjoja sikur e besoi, ose ndoshta besoi shkakun e ndarjes së tyre; kjo ishte e fshehta prej së cilës varej nderi, bile dhe jeta e një njeriu të tretë.

- S’ka gjë! – i tha ajo duke e vështruar trishtueshëm, - unë vuajtja shumë!

Ai iu përgjigj me një ton filozofi:

- Kështu e ka jeta!

- Po të paktën ka qenë e mirë për ju kur jemi ndarë bashkë, - ndërhyri Ema.

- Oh! As e mirë... as e keqe.

- Ndofta do të kishte qenë më mirë të mos ishim ndarë kurrë.

- Po..., ndofta!

- A thua? – e pyeti ajo duke iu afruar.

Dhe psherëtiu.

- O Rodolf! Ta dije ti!... Se sa të kam dashur!

Në atë çast ajo i kapi dorën dhe ndejtën një copë herë me gishta të kapërthyer, - si ditën e parë, në Panairin bujqësor! Ai, për krenari, përpiqej t’i shpëtonte mallëngjimit. Mirëpo ajo, duke u lëshuar mbi kraharorin e tij, i tha:

- Si të shkonte mendja, që unë mund të jetoja pa ty? Është e pamundur që njeriu të çmësohet me lumturinë! Isha e dëshpëruar! Gati sa s’vdiqa! Do të t’i tregoj të gjitha, ke për të parë. Dhe ti... u largove prej meje!...

Sepse kishte tre vjet që ai i shmangej asaj me mjaft kujdes, për arsye të asaj dobësie natyrore që karakterizon seksin mashkull; dhe Ema me lëvizje të këndshme koke, më ledhatuese se sa një mace e rënë në dashuri vazhdonte:

- Ti do të tjera, pranoje! Oh! I kuptoj unë ato, more që ç’ke me të! Dhe ua fal; do t’i kesh magjepsur ti, siç më magjepse mua. Ti ja mashkull i vërtetë! I ke të gjitha ato që duhen për të rënë femrat përmbys pas teje. Po ne do t’ia fillojmë përsëri, apo jo? do ta duam njëri-tjetrin? Ja, unë po qesh, jam e lumtur!... Fol pra!

Dhe të kënaqej shpirti ta shihje, me atë vështrimin e syve të saj, ku i dridhej një pikë loti, si uji i stuhisë në kupën e kaltër të luleve.

Ai e tërhoqi mbi gjunjë dhe me shpinën e dorës i ledhatonte flokët e lëmuar, ku, në dritën e muzgut, vezullonte si shigjetë e artë një rreze e fundit dielli. Ajo e ulte ballin më në fund ai e puthi mbi qepalla, fare lehtë, me majë të buzëve.

- Po ti paske qarë! – i tha ai. – Përse?

Ajo u shkreh në dënesë. Rodolfi kujtoi se ishte shpërthim dashurie; meqë ajo vazhdonte të mos fliste, ai e mori heshtjen e saj si shprehje të turpit që i kishte ngelur, dhe atëherë ai tha me zë të lartë:

- Ah! Më fal! Ti je e vetmja që më pëlqen. Jam treguar budalla dhe i keq! Të dua, do të të dua gjithmonë!. Çfarë ke? Ma thuaj pra!

Ai u ul në gjunjë.

- Ta them unë!... jam rrënuar krejtësisht, Rodolf! Ti do të më japësh hua tri mijë franga!

- Por..., por..., - tha ai duke u ngritur pak nga pak, ndërsa në fytyrë po i binte një hije e rëndë.

- Ti e di, - vazhdoi ajo, - që im shoq ia kishte lënë gjithë pasurinë e tij një noteri; ky kërciti e iku. Ne morëm borxh; të sëmurët nuk paguanin. Le që shlyerja nuk ka borxh; të sëmurët nuk paguanin. Le që shlyerja nuk ka mbaruar; më vonë do të kemi para. Mirëpo sot, ngaqë s’i kemi të tri mijë frangat, po na sekuestrojnë plaçkat, ja tani, në këtë çast që bisedojmë bashkë; dhe, unë, duke u mbështetur në miqësinë tënde, erdha te ti.

“Aha! – mendoi Rodolfi, i cili, përnjëherë, u zbeh keq në fytyrë, - prandaj na paska ardhur kjo!”

Më në fund ai i tha, pa e prishur gjakun:

- Nuk kam, zonjë e dashur.

Nuk gënjente aspak. Po t’i kishte pasur, me siguri do t’ia kishte dhënë, ndonëse në përgjithësi nuk është fort e pëlqyeshme të bësh veprime të tilla kaq fisnike: kërkesa për para është më e ftohta dhe më shkatërruesja nga të gjitha stuhitë që bien mbi dashurinë.

Fillimisht ndenji e vështroi disa minuta.

- S’paske ti!

Përsëriti disa herë:

- S’paske ti!... Duhej ta kisha ruajtur veten nga ky turp i fundit. Ti s’më ke dashur kurrë! Dhe ti s’je më i mirë se të tjerët! – Ajo po e tradhtonte veten, po e humbiste toruan.

Rodolfi ia preu fjalën, duke i thënë se edhe ai vetë ishte “hollë”.

- Aha! Po ta qaj hallin! – i tha Ema. – Po, ta qaj goxha!...

Dhe, duke ndalur sytë mbi një pushkë larzuar me fije argjendi që shkëlqente mes koleksionit të armëve të vendosura bukur, shtoi:

- Po kur je kaq i varfër, nuk vë argjend në kondak të pushkës! Nuk blen orë muri të stolisur me guaj, - vazhdonte ajo duke treguar sahatin e Bulit, - as doreza të praruara për kamxhikë, - dhe i prekte me dorë, - as stolira për orën e dorës! Oh! s’të mungon gjë! Deri te takëmi i pijeve që ke në dhomë; se e do veten ti, rron mirë, ke kështjellë, ferma, pyje; bën gjueti me kalë, shkon në Paris!... Ehu! se mos janë vetëm këto, - bërtiti ajo duke marrë mbi oxhak kopsat e mëngëve, - edhe më e vogla nga këta xhinglamingla mund të kthehet në para... Oh! nuk t’i dua! mbaji për vete.

Dhe i vërviti larg të dy kopsat, të cilave iu këput zinxhiri artë, kur u përplasën pas murit.

- Ndërsa unë, do të kisha dhënë gjithçka, do t’i kisha shitur të gjitha, me duart e mia do të kisha punuar, rrugëve do të kisha dalë të lypja, për një buzëqeshjen tënde, për një shikimin tënd, që të të dëgjoja të thoshte: “Falemnderit!” Dhe ti më rri këtu i qetë, në kolltuk, sikur pak më pate bërë të vuaj atëherë! Pa ty, e di mirë ti, do të kisha jetuar e lumtur! Ç’të shtrëngonte? Mos kishe vënë gjë bast me njeri? megjithatë ti më doje, vetë më thoshe... Bile dhe pak më parë... Ah! Më mirë të më kishe dëbuar! Akoma i kam duart të ngrohta nga puthjet e tua, ja dhe vendi mbi qilim ku më betoheshe ulur në gjunjë për dashuri të përjetshme. Dhe më bëre ta besoja: dy vjet me radhë më mbajte me ëndrrat më madhështore dhe më të këndshme!.... Hë! Të kujtohen planet që thurnim për udhëtim? Oh! Ajo letra jote, ajo letra jote! Ajo më copëtoi zemrën!... Dhe pastaj, kur kthehem tek ai, tek ai, që është i pasur, i lumtur, i lirë! Kur kthehem tek ai, tek ai, që është i pasur, i lumtur, i lirë! Për t’iu lutur për një ndihmë që kishte për ta dhënë kushdo, unë me dorë në zemër dhe me gjithë dashurinë time, ai më shtyn tutje, për tri mijë franga të qelbura!

- Po nuk kam! – u përgjigj Rodolfi me atë gjakftohtësinë e përsosur që fsheh mbrapa saj si të jetë mburojë, inatin e tërbuar.

Ajo doli. Muret dridheshin, tavani e shtypte; dhe i ra përsëri udhës së gjatë, duke iu marrë këmbët nëpër grumbujt e gjetheve të thata që i përhapte era. Më në fund arriti te hendeku rrethues përpara gardhit; aq shumë nxitonte të hapte portën sa theu thoin te brava. Pastaj, njëqind hapa më tej, si iu mor fryma, sa ishte gati të rrëzohej për dhé, u ndal në vend. Dhe atëherë, duke u kthyer, e pa edhe një herë kështjellën e qetë, me parkun, kopshtet, tri oborret, dhe të gjitha dritaret nga ana e përparme.

Ajo mbeti si e humbur nga shtangia, dhe e ndiente se ishte e gjallë mbi dhé vetëm nga rrahja e dejeve, që i dukej sikur dilte prej saj s ndonjë muzikë shurdhuese që mbushte fushën. Toka, nën këmbët e saj, ishte më e butë se valët e ujit, dhe brazdat iu dukën si dallgë të murrme jashtëzakonisht të mëdha, që shpërthenin me furi. Gjithë kujtimet e turbullta, gjithë mendimet që i kishin mbetur në kokë, i dilnin njëkohësisht, përnjëherësh si mori shkëndijash fishekzjarri. Solli para syve të atin, zyrën e Lërëit, dhomën e tyre aty tutje, një peizazh tjetër. Po luante mendsh, e kapi frika, dhe më në fund arriti ta mblidhte veten, si nëpër tym, vërtet; sepse nuk i kujtohej fare shkaku i gjendjes së saj të tmerrshme, domethënë çështja e parave. Vuante vetëm nga dashura dhe, duke e kujtuar këtë, ndiente se po e linte shpirti, si ata të plagosurit që, kur janë në agoni, e ndiejnë sesi u ikën jeta nga plaga që nxjerr gjak.

Po binte nata, fluturonin korbat.

Papritmas iu duk sikur shkrepnin në ajër rruaza të zjarrta si plumba plasës që rrotulloheshin e rrotulloheshin deri sa shkonin e shkriheshin në borë, nëpër degët e pemëve. Në mes të secilës prej tyre i shfaqej fytyra e Rodolfit. Ato shumëfishoheshin dhe i afroheshin, i depërtonin brenda në trup; gjithçka u zhduk. Ajo dalloi dritat e shtëpive, që rrezatonin së largu nëpër mjegull.

Atëherë gjendja ku ndodhej iu përfytyrua si ndonjë humnerë. Gulçonte sa s’i shpërthente kraharori. Pastaj, e rrëmbyer nga një vrundull heroizmi që e bënte gati-gati të gëzuar, zbriti të tatëpjetën duke vrapuar, kaloi urën e lopëve, shtegun, udhën, pazarin dhe arriti përpara dyqanit të farmacistit.

Aty s’kishte njeri. ajo kishte për të hyrë; mirëpo, po të binte zilja, mund të dilte ndokush; dhe, si u fut tinës nga gardhi, duke mbajtur frymën, duke prekur muret me dorë, shkoi deri te pragu i kuzhinës, ku digjej një qiri mbi një stufë. Justini, në këmishë, po çonte një pjatë.

- Ah! Po hanë darkë. Të pres.

Ai u kthye përsëri. Ajo i ra xhamit. Ai doli.

- Çelësin! Atë të katit të sipërm, ku janë...

- Si!

Dhe ai e vështronte, krejt i habitur nga zbehtësia e fytyrës së saj, që spikaste si një njollë e bardhë në sfondin e errët të natës. Iu duk jashtëzakonisht e bukur, dhe e madhërishme si ndonjë fantazmë; pa e kuptuar se ç’donte, ai parandiente diçka të tmerrshme.

Mirëpo ajo përsëriti me rrëmbim, me zë të ulët, me zë të ëmbël endjeprishës:

- E dua! Ma jep.

Meqë çarma ishte e hollë, dëgjohej tringëllima e pirunëve mbi pjata në sallën e ngrënies.

I tha se duhej të helmonte minjtë që s’e linin të flinte.

- Duhet njoftuar zotëria.

- Jo! Rri!

Pastaj, me mospërfillje shtoi:

- Ehu! S’ka nevojë, do t’i them vetë pas pak. Hajde, më bëj dritë!

Ajo hyri në korridor, ku ndodhej dera e laboratorit. Në mur varej çelësi me etiketën, kafarnaum.

- Justin! – bërtiti farmacisti, që po e humbiste durimin.

- Ngjitemi!

Dhe ai i shkoi nga pas.

Çelësi u rrotullua në bravë, dhe ajo shkoi drejt e te rafti i tretë, e prirur saktë nga kujtesa, mori kavanozin e kaltër, ia hoqi kapakun, futi dorën brenda, dhe, si e nxori plot me një pluhur të bardhë, filloi ta hante menjëherë.

- Mos! – i bërtiti ai duke u sulur drejt saj.

- Pusho! Se vjen njeri...

Ai po e humbte fare, donte të thërriste.

- Mos i thuaj gjë njeriu, përndryshe gjithë faji do të binte mbi zotërinë tënd.

Pastaj ajo u kthye menjëherë në shtëpi e qetësuar, dhe pothuajse me atë gjakftohtësinë e njeriut që e ka kryer detyrën e tij.

Kur Sharli, i tronditur nga lajmi i sekuestrimit të pasurisë, po kthehej në shtëpi, Ema sapo kishte dalë jashtë. Ai klithi, qau, i ra të fikët, por ajo nuk erdhi. Ku mund të ishte? dërgoi Felisitenë te Omeu, te zoti Tyvazh, te Lërëit, te Luani i artë, kudo; dhe, sa herë që brenga e linte për një çast, mendonte famën e tij të shuar, pasurinë e humbur, të ardhmen e Bertës të shkatërruar! Cili ishte shkaku?... s’kishte asnjë gjysmë fjale ta shpjegonte! Priti deri në orën gjashtë të mbrëmjes. Më në fund, duke mos duruar dot më, dhe duke menduar se ajo do të ishte nisur për Ruan, doli në rrugën kryesore, bëri një gjysmë milje, s’hasi njeri, priti dhe pak pastaj erdhi përsëri në shtëpi.

Ajo ishte kthyer.

- Ç’ka ndodhur?... Përse?... Shpjegoma?...

Ajo u ul në tryezë dhe shkroi një letër, të cilën e mbylli ngadalë, pasi shënoi datën dhe orën. Pastaj, me një ton solemn, i tha:

- Do ta lexosh nesër; deri atëherë, të lutem, mos më bëj asnjë pyetje!... Jo, asnjë të vetme!

- Por...

- Oh! Lërmë!

Dhe u lëshua e tëra për së gjati në shtratin e saj. E zgjoi një athtësi që ndiente në gojë. Shqoi Sharlin dhe i mbylli përsëri sytë. Ajo vëzhgonte veten me kureshtje se mos i fillonte ndonjë dhimbje. Por jo! Ende asgjë. Dëgjonte të rënët e orës së murit, kërcitjet e zjarrit, si dhe Sharlin, që merrte frymë, në këmbë, aty pranë shtratit të saj.

“Ah! S’qenka ndonjë gjë e madhe, vdekja! – mendonte ajo me vete, - do të më zërë gjumi, dhe gjithçka do të marrë fund!”

Piu një gllënjkë ujë dhe u kthye nga muri. Nuk i shqitej nga goja shija e tmerrshme e bojës së shkrimit.

- Kam etje!... Oh! kam shumë etje! – psherëtiu ajo.

- Ç’ke kështu? – e pyeti Sharli, që i dha një gotë me ujë.

- S’kam gjë!... Hape dritaren... m’u zu fryma.

Dhe i erdhi për të vjellë aq papritmas sa mezi pati kohë të merrte shaminë nën jastëk.

- Hiqma! – i tha ajo me rrëmbim, - hidhe!

Ai e pyeti, ajo s’iu përgjigj. Rrinte pa lëvizur, nga frika se mos tronditja më e vogël i shkaktonte të vjella. Ndërkaq, po ndiente një të ftohtë akulli që i ngjitej nga këmbët deri në zemër.

- Ah! Ja ku filloi! – murmuriti ajo.

- Ç’thua?

Ajo rrotullonte kokën me një lëvizje të ëmbël plot ankth, dhe duke hapur vazhdimisht nofullat, sikur të mbante mbi gjuhë diçka shumë të rëndë. Në orën tetë, iu shkrepën përsëri të vjellat.

Sharli vuri re se në fund të legenit kishte një si rërë të bardhë, ngjitur në anë të porcelanit.

- Kjo është e jashtëzakonshme! E çuditshme! – përsëriti ai.

Mirëpo ajo i tha me një zë të fuqishëm:

- Jo, gabohesh!

Atëherë, butë-butë dhe gati duke e ledhatuar, ai i vuri dorën mbi stomak. Ajo nxori një klithmë të mprehtë. Ai u zmbraps krejtësisht i tmerruar.

Pastaj ajo zuri të rënkonte, në fillim mbyturazi. Supet i tundeshin nga një drithmë e fortë, dhe po bëhej më e bardhë se sa çarçafi, ku zhyteshin gishtërinjtë e saj të mbledhur. Pulsi i çrregullt pothuajse nuk i dëgjohej fare tani.

Në fytyrën e kaltërreme, që dukej si e ngrirë nga shpërthimi i ndonjë avulli metalik, i dilnin pika djerse. Dhëmbët i kërcisnin, me sytë e zmadhuar shikonte turbull rreth vetes, dhe të gjitha pyetjeve, u përgjigjej duke tundur kokën; bile vuri buzën në gaz dy a tri herë. Pak nga pak, rënkimet e saj u bënë më të forta. I doli një ulërimë e shurdhët nga shpirti; tha se ishte më mirë dhe se pas pak do të ngrihej. Mirëpo e kapën të dridhurat e forta; ajo bërtiti:

- Ah! Qenka e tmerrshme, o zot!

Ai ra në gjunjë pranë shtratit të saj.

- Fol! Ç’ke ngrënë? Përgjigju, pashë zotin!

Dhe e vështronte me ca sy aq të dhimbsur sa ajo s’kishte parë kurrë ndonjëherë në jetë të saj.

- Mirë, ja atje..., atje!... – tha ajo me një zë të këputur.

Ai u sul drejt e te tryeza, grisi zarfin dhe lexoi me zë të lartë: Të mos paditet njeri... U ndal, vuri dorën mbi sy, dhe e lexoi edhe një herë.

- Si!... Ndihmë! Ndihmë!

Dhe s’mund të përsëriste veçse këtë fjalë:

“Është helmuar, është helmuar!” Felisiteja vrapoi te Omeu, që dha kujën në mes të sheshit; Zonja Lëfransua e dëgjoi që nga Luani i artë, disa u ngritën për t’u dhënë lajmin fqinjëve të tyre, dhe gjithë natën fshati ndenji zgjuar.

I hutuar, duke belbëzuar, gati për t’u rrëzuar, Sharli sillej vërdallë nëpër dhomë. Përplasej me mobiljet, shkulte flokët, dhe farmacistit as që i kishte shkuar mendja ndonjëherë se mund të kishte pamje kaq të llahtarshme mbi dhé.

U kthye në shtëpinë e vet, për t’i shkruar zotit Kanive dhe doktor Larivierit. E kishte humbur fare; bëri më se pesëmbëdhjetë kopje të papastra. Hipoliti u nis për Nëfshatel, dhe Justini i ra aq keq me mamuze kalit të Bovariut, sa e la në të përpjetën e Pyllit-Gijom, të sfilitur dhe gati pa frymë.

Sharli deshi të shfletonte fjalorin e vet të mjekësisë; s’shihte dot gjë aty, rreshtat i kërcenin përpjetë para syve.

- Qetësohuni! – i tha farmacisti. – Është puna vetëm t’i jepet ndonjë kundërhelm i fuqishëm. Çfarë helmi ka pirë?

Sharli i tregoi letrën. Ishte arsenik.

- Mirë pra! – vazhdoi Omeu, duhet bërë analiza.

Sepse ai e dinte që në çdo rast helmimi duhet bërë analiza; dhe tjetri që s’kuptonte gjë, iu përgjigj:

- Ah! Bëjeni! Bëjeni! Shpëtojeni...

Pastaj, si u kthye pranë saj, u lëshua përtokë mbi qilim, dhe i rrinte me kokë mbështetur në anë të shtratit, duke u ngashëryer.

- Mos qaj! – i tha ajo. – Ja dhe pak dhe do të të lë rehat!

- Përse e bëre këtë? Kush të detyroi?

Ajo ia ktheu:

- Ishte për t’u bërë, i dashur.

- S’ishe e lumtur? Mos është faji im? Sidoqoftë, unë kam bërë ç’kam mundur!

- Po..., është e vërtetë..., ti je i mirë!

Dhe ajo i fuste dorën ngadalë nëpër flokë. Ëmbëlsia që i jepte atij ky ledhatim, ia shtonte edhe më tepër hidhërimin; e ndiente që gjithë qënia e vet po i shembej nga dëshpërimi kur mendonte se do ta humbte, pikërisht në një kohë kur ajo, po tregonte ndaj tij më tepër dashuri se kurrë; dhe ai s’gjente asnjë rrugë shpëtimi; s’dinte ç’të bënte, s’guxonte, ngaqë, si përfundim, e humbi toruan fare prej ngutjes së marrjes të një vendimi të menjëhershëm.

Ajo u kishte dhënë fund, mendonte me vete, gjithë tradhtive, gjithë poshtërsive dhe morisë së panumërt të dëshirave të zjarrta që ia mundonin shpirtin. Tani nuk urrente asnjeri; mbi mendimet po i binte një shtjellë muzgu, dhe nga gjithë zhurmat e mbidheut Ema s’dëgjonte më gjë, veçse vajtimin e herëpashershëm të asaj zemre të shkretë, që i vinte i ëmbël dhe i turbullt si jehona e fundit e ndonjë simfonie që po largohej.

- Më sillni vajzën, - tha ajo duke u ngritur mbi bërryl.

- Je më mirë, apo jo? – e pyeti Sharli.

- Po! Po.

Fëmijën ia solli shërbëtorja në krahë, të veshur me këmishën e saj të gjatë të natës, prej nga i dilnin këmbët e zbathura; ajo ishte fytyrëngrysur dhe pothuajse ende në gjumë. E shikonte me habi dhomën që e kishte zaptuar rrëmuja fund e krye, dhe i kapsiste sytë, e verbuar nga qirinjtë që digjeshin mbi orendi. Këta me siguri i sillnin ndër mend mëngjeset e Vitit të Ri ose të javës së tretë të kreshmëve kur, si zgjohej herët në dritën e qirinjve, vinte në krevatin e së ëmës për të marrë dhurata, sepse zuri të thoshte:

- Ku e ke pra, mami?

Dhe pasi të gjithë heshtnin, ajo vazhdonte:

- Po s’po e shoh këpucën time të vogël!

Felisiteja e përkulte mbi shtrat, ndërsa ajo i mbante gjithmonë sytë nga oxhaku.

- Mos e ka marrë gjë taja? – pyeti ajo.

Dhe, sa dëgjoi këtë emër, që e çonte në kujtimet e tradhtive bashkëshortore dhe të bëmave të saj, zonja Bovari ktheu kokën nga ana tjetër, si e neveritur nga një helm tjetër më i fortë që i ngjitej lart në gojë. Megjithatë Berta i rrinte mbi shtrat.

- Oh! Sa të mëdhenj i ke sytë, mami, sa e bardhë që je! sa djersin ti!...

E ëma e vështronte.

- Kam frikë! – tha vogëlushja duke u zmbrapsur.

Ema ia mori dorën për t’ia puthur; ajo përpiqej t’i shpëtonte.

- Mjaft! Merre tani! – bërtiti Sharli, që qante me dënesë në krevatin me perde.

Pastaj simptomat iu ndërprenë për një çast; ajo dukej më pak e turbulluar dhe, pas çdo fjale të pakuptimtë që thoshte, pas çdo frymëmarrjeje pak të qetë të saj, atij i ringjallej shpresa. Më në fund, kur hyri Kanivei, ai iu hodh në krahë duke qarë.

- Ah! Qenkeni ju! Falemnderit! Sa njeri i mirë jeni! Po ajo është më mirë tani. Ja, shikojeni...

Kolegu s’ishte aspak i atij mendimi, dhe duke i rënë shkurt, siç thoshte vetë, porositi ilaç vjelljendjellës, që t’i zbrazej plotësisht stomaku.

S’kaloi shumë dhe ajo volli gjak. Buzët iu shtrënguan më keq. Gjymtyrët i kishte të tkurrura, trupi i ishte mbushur me njolla të murrme, dhe pulsi i rrëshqiste nënë gishta si tel i tendosur, si kordë harpe gati për t’u këputur.

Pastaj nisi të bërtiste në mënyrë të llahtarshme. Mallkonte helmin, e shante, i lutej me gjithë shpirt të vepronte shpejt, dhe shtynte me duart e saj të ngrira të gjitha ato që Sharli, i bërë për vdekje më keq se sa ajo, përpiqej t’ia jepte t’i pinte. Ai qëndronte në këmbë, me shami mbi buzë, duke rënkuar, duke qarë, ndërsa fryma i zihej nga ngashërimat që e tundnin të tërin; Felisiteja vraponte sa andej-këndej nëpër dhomë; Omeu, pa luajtur vendit, nxirrte psherëtima të thella, edhe zoti Kanive, që e ruante gjithmonë gjakftohtësinë, aty filloi ta humbiste toruan.

Si dreqin!... duke qenë se... ajo është pastruar plotësisht, dhe, përderisa shkaku ndërpritet...

- Duhet të ndërpritet dhe pasoja, - tha Omeu, - është e qartë.

- Aman, shpëtojeni! – bërtiste Bovariu.

Dhe, pa ia vënë veshin farmacistit që vazhdonte të parashtronte hamendjen: “Mos është ndofta një krizë shpëtimtare”, Kaniveja ishte gati duke i dhënë një kundërhelm, kur u dëgjua fishkëllima e një kamxhiku; të gjitha xhamet u drodhën dhe, në cep të pazarit doli përnjëherë një karrocë poste që e tërhiqnin me revan të madh tre kuaj, të fëlliqur me baltë deri te veshët. Ishte doktor Larivieri.

Dhe perëndia vetë të kishte ardhur, s’do të ishte ndier aq shumë. Bovariu ngriti duart lart. Kanivei ngriu në vend; dhe Omeu hoqi kapuçin e tij të sheshtë shumë më përpara se sa të hynte doktori.

Ai i përkiste shkollës së madhe kirurgjike, të krijuar nga Bishaji, atij brezi, tashmë të vdekur, mjekësh filozofë që, duke e dashur me fanatizëm artin e tyre, e ushtronin me dëshirë të zjarrtë dhe me aftësi! Kur inatosej ai dridhej gjithë spitali, dhe studentët e adhuronin aq shumë, saqë me të dalë mjekë, përpiqeshin ta imitonin sa të mundnin më shumë, prandaj në qytetet përreth, ata i gjeje të veshur si ai, me atë pallton e gjatë të veshur me lesh merinosi dhe me atë frakun e gjerë e të zi, mëngët e zbërthyera të të cilit ia mbulonin paksa duart e tulta, duart aq të bukura, dhe që nuk mbanin kurrë dorashka, si të ishin më të gatshme për t’iu futur vuajtjeve të njerëzve. Mospërfillës ndaj dekoratave, titujve dhe akademive, mikpritës bujar, i dashur me të varfrit, i virtytshëm pa bindje, atë do ta kishin mbajtur pothuajse si shenjtor, sikur të mos i trembeshin si djallit mprehtësisë së mendjes që kishte. Vështrimi i tij më therës se bisturitë që përdorte, të depërtonte drejt e në shpirt dhe zbulonte çdo gënjeshtër përmes pohimeve dhe ngurrimeve. Dhe kështu vazhdonte ai, me gjithë atë madhështi dashamirëse që vjen nga vetëdija e një talenti të madh, nga pasuria dhe nga dyzet vjet jete të ngarkuar me punë që s’kish të sharë.

Ai ngrysi vetullat që te dera, kur pa fytyrën prej meiti të Emës, të shtrirë në shpinë, me gojë hapur. Pastaj, duke bërë sikur dëgjonte Kanivein, vinte gishtin tregues nën hundë dhe përsëriste:

- Mirë, mirë.

Mirëpo supet i tundi ngadalë. Bovariu e vuri re; u vështruan sy në sy dhe, ai burrë, megjithëse i mësuar aq shumë me vuajtje, nuk e mbajti dot një pikë loti që i ra mbi grykore.

Deshi të futej me Kanivein nga dhoma tjetër. Sharli i ndoqi nga pas.

- Është shumë keq, apo jo? sikur t’i vinim llapa me sinap a ku ta di unë! Gjeni, ju lutem diçka, ju që keni shpëtuar kaq raste si ky!

Sharli i kishte hedhur të dy krahët rreth trupit, dhe e sodiste si i shastisur, i përlutur, gjysmë i mekur mbi kraharorin e tij.

- Hajde, mor bir, bëhu i fortë tani! S’kemi ç’bëjmë më.

Dhe doktor Larivieri u kthye nga ana tjetër.

- Do ikni?

- Do të vij prapë.

Ai doli jashtë qëllimisht si për t’i dhënë një urdhër karrocierit bashkë me Kanivein, i cili, gjithashtu, nuk donte që Ema t’i vdiste në duar.

Farmacisti u bashkua me ta te sheshi. Për nga vetë temperamenti që kishte, s’mund të ndahej nga njerëzit e shquar. Prandaj iu përshpirt zotit Larivier t’i bënte nderin e madh të pranonte të hante drekë tek ai.

Dërgoi shpejt e shpejt të merrnin pëllumba te Luani i artë, gjithë bërxollat që i ndodheshin kasapit, vezë te Letibuduai, dhe vetë ndihmonte në përgatitje, ndërsa zonja Ome, duke tërhequr lidhëset e jelekut, thoshte:

- Do të na falni zotëri, sepse këtu në fshatin tonë të shkretë, po nuk lajmërove një ditë përpara...

- Gotat me fron! – i pëshpëriti Omeu në vesh.

- Të paktën, po të ishim në qytet, do të kishim mundësi të gjenim ca këmbë bagëtish të mbushura.

- Pusho!... Urdhëroni në tryezë, doktor!

Pasi hëngri kafshatat e para, ai e pa të udhës të jepte ca hollësi lidhur me gjëmën.

- Në fillim vumë re se e kishte faringun të thatë, pastaj dhimbje të padurueshme në epigastër, pati superpurgacion dhe koma.

- Po si u helmua?

- Këtë s’e di doktor, bile as e kam idenë se ku mundi ta gjente atë acid arsenor.

Justinit, që po sillte në atë çast një stivë me pjata, i hipi një e dridhur.

- Ç’ke kështu? – i tha farmacisti.

Sa dëgjoi këtë pyetje, djaloshi i lëshoi të gjitha përtokë, duke bërë një zhurmë të madhe.

- Hajvan! – i bërtiti Omeu, - duartharë! Kokëtrashë! Gomar i madh!

Por, papritur, si mblodhi veten, shtoi:

- Desha, doktor, të provoja një analizë, dhe, pikësëpari, i futa me ngadalë një tub...

- Do të kishte qenë më mirë, - i tha kirurgu, - t’i kishit kallur gishtërinjtë në fyt.

Kolegu i tij nuk e hapte gojën, ngaqë pak përpara e kishte marrë vetëm për vetëm, një qortim të rëndë për ilaçin vjellndjellës, kështu që i shkreti Kanive, aq mendjemadh dhe llafazan në kohën e operacionit të këmbës së gjymtë, sot tregohej shumë modest; buzëqeshte pa pushim në shenjë miratimi.

Omeu shkrihej i tëri në endjen e tij si zot shtëpie me miq të ftuar dhe kur kujtonte gjendjen e pikëlluar të Bovariut i shtohej ashtu mugët edhe më kjo kënaqësi për nga vetë krahasimi egoist që bënte me veten. Pastaj prania e doktorit e dalldiste fare. Ai vinte në dukje gjithë mburrje dituritë e tij, përmendte lëmshazi kantaridet, upaset, mansëniljet, nepërkat :

- Madje kam lexuar se janë intoksikuar persona të ndryshëm, doktor, dhe kanë ngelur si të goditur nga rrufeja prej suxhukëve të tymosur jashtë mase! Të paktën kështu thuhet në një raport të hatashëm, të shkruar nga një ndër figurat tona më të shquara të farmaceutikës, një nga mjeshtrit tanë, i famshmi Kade dë Gasikur!

Zonja Ome erdhi përsëri, duke sjellë një nga ato mjetet e lëkundshme që ngrohin me alkool vere; sepse Omeu dëshironte ta bënte kafenë mbi tryezë, meqë dhe shërbimet e tjera, pjekjen, bluarjen, përzierjen, i kishte bërë vetë.

- Saccharum, doktor, - i tha ai duke i dhënë sheqerin.

Pastaj, me porositë e tij, i zbritën poshtë të gjithë fëmijët, sepse ishte kureshtar të dinte mendimin e kirurgut për fizikun e tyre.

Më në fund, zoti Larivier po bëhej gati të ikte, kur zonja Ome i kërkoi disa këshilla për të shoqin. Atij i trashej gjaku sa çdo mbrëmje, pas darke, e zinte gjumi.

- Oh! S’e ka trurin  aq të trashë ai.

Dhe, duke buzëqeshur disi me këtë lojë fjalësh që kaloi pa u vënë re, doktori hapi derën. Mirëpo farmacia ishte plot e përplot me njerëz, dhe ai mezi hoqi qafe zotin Tyvazh, i cili kishte frikë se mos e shoqja vuante nga ndonjë inflamacion pulmonar, sepse e kishte zakon të pështynte në hi; pastaj zotin Bine, që e merrte, nga njëherë, papritur e pa kujtuar, një uri e tmerrshme, dhe zonjën Karon që ndiente çuksje; zotin Lërë që i merreshin mendtë; Letibuduain që vuante nga reumatizma; zonjën Lëfransua që kishte thartira. Më në fund të tre kuajt ia dhanë vrapit, dhe mendimi i përgjithshëm qe se ai nuk u tregua aspak i njerëzishëm.

Të gjithëve u tërhoqi vëmendjen zoti Burnizien, që po kalonte pazarit me vajra të shenjta.

Omeu, me ato parimet e tij, i krahasoi priftërinjtë me korbat që i tërheq era e të vdekurve; atij për vete nuk i pëlqente të shikonte klerikë, sepse veladoni i kujtonte qefinin, dhe e urrente të parin ngaqë kishte disi frikë tjetrin.

Megjithatë, pa u tërhequr nga ajo që ai e quante misionin e tij, shkoi përsëri te Bovariu, bashkë me Kanivein, të cilin zoti Larivier, përpara se të nisej, e kishte porositur me të madhe të kthehej aty; dhe bile, po të mos e kishte kundërshtuar e shoqja, ai kishte për të marrë me vete të dy djemtë, që t’i mësonte skena të rënda, me qëllim që më vonë t’u ngelej në mendje si mësim, si shembull, si tablo solemne.

Kur hynë ata, dhoma ishte krejtësisht e mbushur me një solemnitet të përmortshëm. Mbi tryezën e punës me mbulesë të bardhë, kishte pesë a gjashtë lëmshe pambuku të vendosura në një pjatë argjendi, pranë një kryqi të madh, mes dy shandanëve të ndezur. Ema, me kokë varur mbi gjoks, po shqyente qepallat; dhe duart e saj të shkreta zvarriteshin mbi çarçafë, me atë lëvizjen e llahtarshme dhe të qetë të atyre që janë në gramat e fundit, të cilët duket sikur duan më në fund të mbulohen vetë me qefin. I zbehtë si shtatore, dhe me sytë e kuq prush, Sharli qëndronte pa qarë përballë saj, te këmbët e krevatit, ndërsa prifti, i mbështetur mbi njërin gju, thoshte nëpër dhëmbë disa fjalë me zë të ulët.

Ajo ktheu fytyrën me ngadalë, dhe u duk sikur papritmas e kish pushtuar gëzimi që pa stolën ngjyrë vjollcë të priftit, duke gjetur përsëri, pa dyshim, mes kësaj fashitjeje të jashtëzakonshme, mahnitjen e humbur të vrundujve të saj të parë mistikë, bashkë me disa vegime prehjeje të përjetshme që fillonin t’i shfaqeshin para syve.

Prifti u ngrit për të marrë kryqin, atëherë ajo shtriu qafën si ai që ka etje dhe, duke ngjitur buzët mbi trupin e njeriut-zot, i dha me gjithë fuqinë e saj regëtitëse puthjen më të plotë që mund të kishte falur ndonjëherë. Pastaj, ai recitoi Misereatur dhe indulgentiam, ngjeu gishtin e madh të dorës së djathtë në vaj dhe filloi mirosjen: në fillim i leu sytë, që kishin lakmuar aq shumë gjithë salltanetet e kësaj bote; pastaj vrimat e hundës, që s’kishin pasur të ngopur me flladet e ngrohta dhe me aromat e dashurisë; pastaj gojën, që ishte hapur për të gënjyer, që kishte rënkuar nga krenaria dhe bërtitur gjatë kënaqjeve të epsheve; pastaj duart, që shkriheshin nga ëndja prej prekjeve të këndshme, dhe së fundi, shputat e këmbëve, aq të shpejta njëherë e një kohë kur ajo vraponte që të shuante afshet e saj dashurore dhe që tani nuk do të ecnin më.

Famullitari fshiu gishtërinjtë, hodhi në zjarr fijet e pambukut të njomura me vaj, dhe erdhi u ul pranë shpirtdhënëses, që t’i thoshte se tani duhej t’i bënte vuajtjet e saj njësh me ato të Jezu Krishtit dhe ta linte veten në mëshirën hyjnore.

Si ia dha të gjitha porositë e tij, ai u përpoq t’i vinte në dorë një qiri të bekuar, simbol i lavdive qiellore që do ta rrethonin së shpejti. Ema, e pafuqi, s’mundi t’i mbyllte gishtërinjtë, dhe qiriu, po të mos ishte zoti Burnizien, kishte për të rënë përtokë.

Megjithatë ajo nuk ishte më aq e zbehtë, dhe fytyra i kishte marrë një shprehje të qetë dhe të kthjellët, sikur ta kishte shëruar mirosja.

Priftit nuk i shpëtoi, ky ndryshim; ai i shpjegoi bile Bovariut se zoti, ndonjëherë, ua zgjaste jetën njerëzve, kur e gjykonte me vend për shpëtimin e tyre; dhe Sharlit iu kujtua dita kur ajo ishte po kështu, gati duke dhënë shpirt, dhe kishte marrë kungimin.

“Ndofta nuk duhet humbur akoma shpresa”, - mendoi ai.

Dhe me të vërtetë, ajo vështroi rreth e rrotull vetes, me ngadalë si ndonjë e porsazgjuar nga ëndrra; pastaj, me një zë të qartë, kërkoi pasqyrën dhe ndenji përkulur mbi të një copë herë, derisa i rrodhën lot të mëdhenj nga sytë. Atëherë hodhi kokën mbrapa me ofshamë dhe ra përsëri mbi jastëk.

Menjëherë kraharori nisi t’i dihaste me shpejtësi. Gjuha i doli e tëra nga goja, sytë, duke u rrotulluar, po i veniteshin si dy globe llambe që shuheshin, aq sa mund të kujtoje se tashmë kishte vdekur, po të mos i lëviznin me atë përshpejtim të tmerrshëm brinjët, që tundeshin nga një frymëmarrje e furishme, sikur i hidhej shpirti përpjetë duke u përpjekur të shkëputej prej saj. Felisiteja u ul në gjunjë para kryqit, dhe vetë farmacisti bëri një përthyerje të lehtë gjunjësh, ndërsa zoti Kanive vështronte përhumburazi nga sheshi. Burnizieni kishte filluar përsëri nga lutjet me fytyrë të përkulur mbi anën e shtratit, me rasën e zezë që i varej nga mbrapa në dyshemenë e dhomës. Sharli rrinte nga ana tjetër, në gjunjë, me krahë të shtrirë nga Ema. I kishte kapur duart dhe ia shtrëngonte, duke u dridhur në çdo të rrahur të zemrës së saj, si nga tundja e një gërmadhe që është duke u shembur. Sa më e rëndë bëhej grahma, aq më tepër i shpejtonte prifti lutjet: këto përziheshin me ngashërimat e mbytura të Bovariut, dhe nganjëherë gjithçka dukej sikur shuhej në murmuritjen e shurdhët të rrokjeve latine, që tingëllonin si kambanat e vdekjes.

Papritmas, u dëgjua në trotuar një zhurmë këpucësh të rënda druri dhe fërkimtrokitja e një shkopi; dhe lart u çua një zë, një zë i vrazhdë që këndonte:

Shpesh ditëve të bukura gjithë nxehtësi

Vashat mendojnë veç dashuri.

Ema u ngrit si ndonjë kufomë që çohet peshë papritur e pa kujtuar, me flokë lëshuar, me sy të ngulur, të zgurdulluar.

Për të mbledhë pa përtuar

Kallinjt’ që drapri pret,

Naneta ime përkulet shtruar

Buzë brazdës që u dha jetë.

- I Verbëri! – bërtiti ajo.

Dhe Ema zuri të qeshte, me një gaz të llahtarshëm, të shfrenuar, të dëshpëruar, duke kujtuar se po shihte fytyrën e neveritshme të të mjerit, që ngrihej në errësirën e përjetshme si lugat.

Fryu erë me tërbim atë ditë

Dhe fundi i fustanit lart asaj iu ngrit!

Atë e rrëzoi mbi dyshek një përpëlitje e fortë. Të gjithë u afruan. Ajo s’jetonte më.