PJESA E DYTË
Kreu VII
E nesërmja ishte për Emën një ditë e kobshme. Gjithçka iu duk e
mbështjellë në një atmosferë të zymtë që ashtu, turbull, qëndronte pezull jashtë
gjërave dhe në shpirt i futej lirshëm hidhërimi me ca ulërima të ëmbla si ato të
erës së dimrit në kështjellat e braktisura. Ishte për të një nga ato ëndërrime për
atë që nuk të kthehet më, një mërzitje që të pushton pas çdo fakti të kryer, ajo
dhimbje, pra, që të shkakton ndërprerja e çdo lëvizjeje
që është bërë shprehi,
ndalimi i befasishëm i një fërgëllime të zgjatur.
Ashtu si atëherë që pasi u kthye nga Vobisari, i vinin vërdallë kadrilet në
kokë, ajo ndiente tani një melankoli të zymtë, një dëshpërim të mpirë. Leoni i
shfaqej para syve më shtatlartë, më i hijshëm, më i këndshëm, më i pakapshëm
se kurrë ndonjëherë; edhe pse ishte ndarë prej saj, ai nuk ishte larguar nga ajo,
ishte aty, dhe muret e shtëpisë dukeshin sikur ruanin hijen e tij. Ajo s’mund ta
shqiste shikimin nga ai qilim mbi të cilin kishte ecur ai, nga ato kolltukë të
zbrazët ku ishte ulur ai. Lumi rridhte pa pushim, dhe i shtynte dalëngadalë
valëzat e tij gjatë bregut të pjerrët. Shumë herë kishin shëtitur ata të dy aty,
pranë po kësaj gurgullime që bëjnë valët duke kaluar mbi zallin e mbuluar me
myshk. Sa ditë të bukura me diell, sa mbasdite të këndshme kishin kaluar ata, të
dy vetëm, në hije, në fund të kopshtit! Ai lexonte me zë të lartë, kokëzbuluar,
ulur mbi një stol shpurash të thata, fletët e librit dhe gjethet e luleve zbukuruese
të tendës dridheshin nga era e freskët e livadhit... Ah! I iku dhe ai, i vetmi
gëzim i jetës së saj, e vetmja shpresë e lumturisë që mund të kish. Si nuk e
kishte rrokur atë lumturi kur i doli përpara! Përse nuk e mbajti me të dy duart,
me të dy gjunjët, kur donte t’i ikte? Dhe mallkoi veten që nuk e kishte
dashuruar Leonin: tani zhuritej për buzët e tij. I erdhi t’ia mbathte që ta takonte,
t’i hidhej në krahë, t’i thoshte: “Ja ku më ke, jam jotja!” Mirëpo Emën e
pengonin që përpara vështirësitë e kësaj ndërmarrjeje dhe dëshirat, të cilave u
shtohej keqardhja, i bëheshin akoma më të gjalla.
Qysh atëherë, kujtimi i Leonit u bë si strumbullari i mërzisë së saj, ai
flakëronte aty më tepër se zjarri që lënë ndezur mbi dëborë udhëtarët në ndonjë
stepë të Rusisë. Ajo sulej drejt tij, tulatej pranë tij, e trazonte gjithë kujdes këtë
vatër zjarri gati duke u shuar, kërkonte rreth e rrotull vetes gjithçka që mund ta
ushqente më tepër; dhe si kujtimet e turbullta më të largëta edhe rastet më të
freskëta, si ato që ndiente dhe ato që parafytyronte, si afshet epshore që po i
shuheshin, planet për lumturi që kërcisnin si degët e thata nga era, virtytet
shterpa, shpresat e fikura, dhe kashtën e shtrojës së stallës të shtëpisë, i
qëmtonte të gjitha, i merrte të gjitha, dhe i përdorte të gjitha për të ngrohur
trishtimin e saj.
Megjithatë flakët u fashitën, ose ngaqë lënda djegëse shteroi vetvetiu, ose
ngaqë u rras me shumicë mbi to. Dashuria pak nga pak iu shua sepse ai s’ishte
më aty, brenga iu mbyt sepse u mësua me të; dhe atë dritë të vobektë zjarri që i
përskuqte qiellin e zbehtë e përpiu më keq errësira dhe u fik dalëngadalë. Në
ndërgjegjen e saj të përgjumur, neverinë që i ndillte i shoqi e shpjegoi me
ndjenjën e zjarrtë që kishte ndaj dashnorit, përvëlimet e shpirtit nga urrejtja si
ndezje të dashurisë; mirëpo, meqë stuhia vazhdonte pareshtur, dhe zjarri i
dashurisë u bë shkrumb e hi, dhe meqë nuk i erdhi asnjë ndihmë, nuk doli asnjë
diell, ra nata e plotë anembanë, dhe ajo mbeti e pashpresë mes të ftohtës të
llahtarshme që i përshkonte trupin.
Atëherë për të filluan përsëri ato ditët e këqija të Totit. Tani e ndiente
veten shumë më fatzezë, sepse e kishte provuar se ç’është mërzitja dhe ishte e
bindur se s’kishte për t’i kaluar më kurrë.
Një grua si ajo që i kishte imponuar vetes gjithë ato sakrifica të mëdha, i
lejohej me të drejtë të plotësonte disa teka. Ajo bleu një fron gotik për lutje dhe
brenda një muaji shpenzoi katërmbëdhjetë franga vetëm për limonët që
siguronte për të pastruar thonjtë; porositi në Ruan një fustan me copë kashmiri
blu; zgjodhi te Lërëi, brezin më të bukur, e lidhte atë rreth belit, mbi petkun e
dhomës; dhe me kanate të dritareve mbyllur, e veshur ashtu në mënyrë
qesharake, rrinte shtrirë mbi kanape, me një libër në dorë.
Shpesh herë e ndryshonte mënyrën e mbajtjes së flokëve; i bënte sipas
modës kineze, me kaçurrela të buta, gërshet, i ndante me vijë anash i mblidhte
poshtë, si burrë.
Deshi të mësonte italishten: bleu fjalorë, një gramatikë, një sasi letre të
bardhë. U përpoq të lexonte libra seriozë, historie dhe filozofie. Nganjëherë,
natën, Sharli zgjohej befas, duke kujtuar se po e thërrisnin për ndonjë të
sëmurë.
- Erdha, - belbëzonte ai.
Dhe ishte zhurma e shkrepëses që e fërkonte Ema për ta ndezur llambën.
Mirëpo librat e saj ishin si puna e qëndismave, të cilat si i kishte filluar një herë
të gjitha, i kishte hedhur shuk në dollap; i merrte, i linte, kalonte në të tjera.
Kur e kapnin krizat, fare lehtë mund të bënte edhe marrëzira. Një ditë
deklaroi, me gjithë kundërshtimet e të shoqit, se ishte në gjendje të pinte një
gjysmë gote të madhe me raki, dhe, meqë Sharli u tregua mendjelehtë duke e
ngacmuar më tej, ajo e piu rakinë me fund.
Megjithëse dukej firifiu nga mendja (kështu e kishin cilësuar zonjat e
Jonvilit), Ema në pamje të jashtme, nuk ishte e gëzuar, dhe, zakonisht, në cepat
e buzëve ruante atë ngërdheshje të palëvizshme që u rrudh fytyrën lëneshave
dhe ambiciozëve të rënë nga vakti. Ishte shumë e zbehtë, e bardhë si çarçaf;
lëkura e hundës vinte e tendosur drejt vrimave, sytë i kishin një shikim të
turbullt. Si gjeti tri thinja mbi tëmtha, s’pushonte së thëni se po i vinte pleqëria.
Shpesh herë i binte të fikët. Një ditë bile pështyu gjak, dhe kur Sharli
nxitoi drejt saj, duke shfaqur shqetësimin e tij, ajo i tha:
- Ehu! Ç’rëndësi ka?
Sharli shkoi u mbyll në dhomën e vizitave dhe, i mbështetur me bërryla
mbi tryezë, ulur në kolltukun e tij të punës, poshtë kafkës frenologjike, ia plasi
të qarit.
Pas kësaj që ndodhi, i shkroi së ëmës një letër me anë të të cilës i lutej të
vinte, dhe biseduan së bashku gjerë e gjatë për Emën.
Ç’të vendosnin! Ç’të bënin, përderisa ajo nuk pranonte asnjë lloj
mjekimi?
- E di ti se ç’i vinte hakut sat shoqeje? – vazhdonte nëna Bovari. – T’u
hynte punëve të detyruara, punëve të krahut! Pa të detyrohej edhe ajo, si shumë
e shumë të tjera, ta nxirrte vetë kafshatën e gojës, s’kishte për të pasur gjithë
këto teka, që i lindin nga turlilloj mendimesh me të cilat ka mbushur radaken
dhe nga të ndenjurit pa punë e pa zanat.
- Sidoqoftë me punë merret, - i thoshte Sharli.
- Posi, posi! U merrka me punë! Po me ç’punë pa? Që lexon romane,
libra, libra koti, vepra antifetare, nga ato që tallin priftërinjtë me citate nga të
Volterit. Po të gjitha këto të çojnë larg, djalë i dashur, dhe një njeri i pafe, në
mos sot, nesër, keq ka për të përfunduar.
Kështu pra, u vendos që Emën s’do ta linin më të lexonte romane. Mirëpo
kjo punë s’dukej aspak e lehtë. Përsipër e mori zonja e madhe; kur të kalonte
nga Ruani, ajo do të shkonte vetë te libradhënësi me qira dhe do t’i thoshte që
Ema nuk do të bënte më pajtime. Pse a s’kishin edhe të drejtë të njoftonin
policinë, në raste se librashitësi ngulmonte në të tijën si i zanatit që qe për të
helmatisur mendjen e njerëzve?
Vjehrra me nusen u ndanë ftohtë. Gjatë tri javëve që kishin ndenjur
bashkë, përveç pyetjeve dhe përshëndetjeve të rastit, kur takoheshin në tryezën
e ngrënies, dhe, në mbrëmje, para se të shkonin të flinin, ato s’shkëmbyen as
tri-katër fjalë me njëra-tjetrën.
Zonja Bovari, nëna iku një të mërkurë, që ishte ditë pazari në Jonvil.
Qysh
në mëngjes, sheshi ishte i zënë nga një varg qerresh të cilat, me
pjesën e mbrapme të mbështetur përdhe dhe me bigat ngritur përpjetë,
ishin
renditur anës shtëpive, që nga kisha e deri te hani. Në anën tjetër,
ishin barakat
prej bezeje ku shiteshin të pambukta, batanije dhe çorape leshi;
kapistra dhe
tufa shiritash të kaltër, majat e të cilëve valëviteshin nga era.
Përtokë, midis
pirgjeve me vezë dhe shportave me djathë, prej të cilave dilnin fije
kashte
veshtullore, ishin vënë radhë-radhë enë të mëdha kuzhine; pranë makinave
të
grurit kuaçisnin nëpër kafaze të ulëta pula që nxirrnin qafën nga vrimat
e tyre.
Turma, duke u ngjeshur e tëra në një vend, pa dashur të luante prej
andej, herë-herë rrezik ta thyente vitrinën e farmacisë. Të mërkurave,
kjo nuk boshatisej
asnjëherë dhe njerëzit shtyheshin, jo aq për të blerë ilaçe sesa për të
kërkuar
këshilla, kaq shumë i kishte dalë nami zotit Ome, në fshatrat rreth e
përqark. Ai
sillej me aq torua, saqë fshatarët linin mendtë pas tij. Ata e mbanin
për mjek
përmbi të gjithë mjekët.
Ema ishte mbështetur me bërryla në parvazin e dritares (aty rrinte shpesh:
në provincë dritarja zëvendëson teatrot dhe shëtitoren) dhe po zbavitej duke
soditur turmën e katundarëve, kur, papritur, i zunë sytë një zotëri të veshur me
një redingotë kadifeje të gjelbër. Mbante dorashka të verdha, ndonëse ishte
mbathur me tirqe të mëdha, dhe po drejtohej për nga shtëpia e mjekut, i ndjekur
nga një fshatar që ecte kokulur dhe që dukej i zhytur i tëri në mendime.
- A mund ta takoj zotërinë? – e pyeti ai Justinin, që po bisedonte me
Felisitenë te pragu i derës.
Dhe, si e mori atë për shërbëtorin e shtëpisë, shtoi:
- Thuajeni që ka ardhur zoti Rodolf Bulanzhe dë la Yshet.
I porsaardhuri nuk e kishte fare për mburrje krahine, që i shtoi emrit të tij
pjesëzën “dë” dhe La Yshet, por këtë e bëri vetëm që ta merrnin vesh më mirë
se kush ishte. La Yshet ishte me të vërtet një çiflig afër Jonvilit, ku ai kishte
blerë kështjellën si dhe dy ferma që i punonte vetë, por pa u vrarë shumë. Bënte
jetë beqari, dhe e mbanin si pasanik që kishte të paktën pesëmbëdhjetë mijë
franga të ardhura!
Sharli hyri në sallë. Zoti Bulanzhe i paraqiti atë që e shoqëronte, i cili
donte t’i hiqnin gjak, sepse ndiente miza nëpër trup!
- Kjo ka për të më pastruar, - iu kundërpërgjigj ai të gjitha arsyetimeve të
bëra.
Kështu Bovariu kërkoi t’i sillnin fasha dhe një legen, dhe iu lut Justinit që
t’ia mbante. Pastaj iu drejtua fshatarit që tashmë i kishte ikur ngjyra nga fytyra:
- Mos kini fare frikë, or trim.
- Jo, jo, - iu përgjigj ai, - shikoni punën ju!
Dhe gjithë mburrje, shtriu krahun e tij të trashë. Sa iu hap një vrimë në
venë me majën e thikëzës, shpërtheu gjaku e spërkati pasqyrën.
- Afroje legenin! – bërtiti Sharli.
- Dreqo, punë! – ia pati fshatari, - hajde thuaj po deshe që s’rrjedh si krua!
Sa të kuq e paskam gjakun! Shenjë e mirë kjo, apo jo?
- Ka raste, - vazhdoi mjeku, - që në fillim nuk ndiejnë asgjë, pastaj u bie
të fikët, dhe në mënyrë të veçantë njerëzve me trup të formuar, si ky.
Sa dëgjoi këto fjalë fshatari e lëshoi kutinë që vërtiste nëpër gishta.
Shpina e karriges kërciti nga shpatullat e tij që ranë përnjëherë mbi të. Kapela
iu rrëzua përdhé.
- E prisja një gjë të tillë, - tha Bovariu, - duke ia shtrënguar venën me
gisht.
Legeni po dridhej në duart e Justinit; këtij i merreshin këmbët, fytyra iu
zbeh.
- Moj grua! Moj grua! – thirri Sharli.
Ajo zbriti njëherësh shkallët.
- Uthull! – bërtiti ai, - Ah! O zot, ç’më gjeti dy në një kohë!
Dhe nga emocioni mezi po i vinte kompresën.
- S’ka gjë, - thoshte fare i qetë zoti Bulanzhe, ndërsa po merrte në krahët e
tij Justinin.
Dhe e uli mbi tryezë, duke ia mbështetur shpinën në mur.
Zonja Bovari nisi t’i zgjidhte kravatën. Kishte një nyjë në lidhësat e
këmishës; ajo ndenji disa minuta duke i vërtitur gjithandej gishtat e saj të
shkathët në gushën e djaloshit; pastaj hodhi uthull në shaminë e saj prej linoje; i
njomte me të tëmthat duke ia vënë disa herë dhe duke i fryrë përsipër, gjithë
merak.
Fshatari erdhi në vete, ndërsa Justini vazhdonte të ishte pa ndjenja, dhe
bebet e syve po zhyteshin në të bardhën e zbehtë, si ca lule të kaltra në
qumësht.
- Hiqja nga sytë këtë, - tha Sharli.
Zonja Bovari mori legenin. Kur deshi ta vendoste poshtë tryezës, gjatë
lëvizjes që bëri, duke u përkulur fustani i saj, (ishte një fustan veror me katër
fruta, i verdhë, i gjatë, me fund të gjerë) fustani, pra, iu hap rreth vetes mbi
pllakat e dyshemesë dhe, ngaqë Ema, e kërrusur, lëkundej paksa duke shtrirë
krahët, pjesa e fryrë e stofit hapej vende-vende sipas përkuljeve të bustit. Pastaj,
shkoi e mori një kanë me ujë dhe kur nisi të shkrinte në të ca copa sheqeri,
mbërriti farmacisti. Mes asaj rrëmuje e kishin çuar shërbëtoren që ta merrte;
kur pa që çiraku i tij i kishte hapur sytë, mori frymë i lehtësuar. Pastaj, duke u
sjellë rrotull tij, e këqyrte nga koka te këmbët.
- Budalla! – thoshte ai. – Hej, budalla i shkretë! Koqe budallai! Gjë e
madhe, lëre mos e nga ç’është flebotomia! Është dhe trim pale, s’tutet nga
asgjë! Ky farë ketri, siç e shihni dhe vetë, që ngjitet në majat më të larta për të
shkundur arra! Po, po, fol po deshe, mburru, sa të duash! Lëre ç’farmacist
paske për t’u bërë; se nesër mund të thirresh në rrethana të rënda para gjyqit, që
të sqarosh gjykatësit; po s’ka aty, ose do të ruash gjakftohtësinë, të arsyetosh si
njeri, të tregohesh burrë, ose pastaj të të marrin për hajvan!
Justini nuk përgjigjej. Farmacisti vazhdonte:
- Kush iu lut zotërisë sate të vijë këtu? Ngele duke i bezdisur si zotërinë
dhe zonjën! Le pastaj që të mërkurave ti më duhesh aty më tepër se ditët e tjera.
Njëzet veta presin në shtëpi tani që flas me ty. I lashë të gjithë për hatrin tënd.
Hajde, mbathja! Vrap! Më prit mua, dhe ki mendjen te kavanozët!
Kur Justini, pasi u vesh, doli jashtë, ata folën pak për të fiktit. Zonjës
Bovari nuk i kishte rënë asnjëherë.
- Është gjë e jashtëzakonshme për një zonjë! – tha zoti Bulanzhe. – Ke
pastaj dhe njerëz shumë të dobët. Kështu për shembull kam parë me sytë e mi,
në një dyluftim, një dëshmitar të cilit i ra të fikët, vetëm sa dëgjoi zhurmën e
pistoletave kur i mbushnin.
- Mua, - tha farmacisti, - kur shoh gjakun e të tjerëve, s’më bën asnjë
përshtypje; por, ama po të vijë puna për timin, mjafton të mendoj që më rrjedh
dhe më vjen vilani, natyrisht po ta mbaj mendjen aty.
Ndërkaq zoti Bulanzhe i tha shërbëtorit të tij të ikte, duke e porositur ta
mblidhte veten, meqë i qe plotësuar teka që kishte.
- Teka e tij më dha rastin të njihesha me ju, - shtoi ai.
Dhe duke shqiptuar këto fjalë, nuk ia shqiste sytë Emës.
Pastaj la në cep të tavolinës tri franga, bëri sikur përshëndeti dhe u largua.
Pas pak ai u hodh matanë lumit (andej i binte për t’u kthyer në La Yshet);
dhe Ema e pa që po ecte në livadh, nën plepa, duke e ngadalësuar hapin herë
pas here si njeri i zhytur në mendime.
“Qenka shumë e pashme! – thoshte ai me vete; - Qenka shumë e pashme
gruaja e mjekut! Dhëmbët xixë, sytë pis të zinj, këmbët të bukura, dhe një trup
të zhdërvjellët si pariziane. Nga dreqin të jetë vallë? Po ai trashaluq ku e ka
psonisur xhanëm?”
Zoti Rodolf Bulanzhe ishte tridhjetë e katër vjeç; ishte njeri i ashpër dhe
mendjemprehtë; për më tepër kishte ndenjur shumë me femra dhe ua njihte
mirë mendjen; filloi pra të analizonte me vete atë, si edhe të shoqin e saj.
“Ma do mendja se ai është një koqe budallai. Asaj duhet t’i ketë ardhur
shpirti në majë të hundës me të. Thonjtë i ka të pisët dhe mjekrën e rruan një
herë në tri ditë! Ai vërdalloset pas të sëmurëve, ndërsa ajo rri e arnon çorape.
Dhe mërzitet, s’ka faj! Qejfi ia ka të banojë në qytet, të kërcejë polka çdo
mbrëmje! E shkreta grua! Digjet për dashuri, si peshku për ujë mbi tryezën e
kuzhinës. Mjafton t’i bësh dy-tri komplimente dhe ia fitove zemrën, jam i
sigurt! Duhet të jetë e ngrohtë! E mrekullueshme!... Deri aty mirë, po pastaj si
ta heqësh qafe?”
Atëherë duke parashikuar që kjo kënaqësi do të haste në pengesa, i shkoi
mendja vetvetiu në të kundërt, për atë që ishte e gatshme, dashnoren e tij. Kjo
ishte një aktore nga Ruani, të cilën e mbante me paret e veta; dhe, kur e solli
parasysh fytyrën e saj, me të cilën ishte i stërngopur aq sa dhe duke e kujtuar
s’e duronte dot më, tha me vete:
“Ah! Zonja Bovari, është shumë më e bukur se ajo, më e njomë në radhë
të parë. Virxhinia ka filluar me gjithë mend të vërë tërë ato tule. Sa s’e duroj
dot me ato ngazëllimet e saj. Pale pastaj që më çmendi fare me maninë që ka
për qaforet!”
fusha ishte e shkretë dhe Rodolfi dëgjonte rreth tij vetëm shushurimën e
rregullt të barërave që i fshikullonin këpucët, si dhe këngën e gjinkallave të
struktura dikur larg në tërshërë; ai parafytyronte Emën në sallë, të veshur ashtu
siç e kishte parë, dhe që pastaj fillonte ta zhvishte.
- Oh! Kam për ta rregulluar! – bërtiti ai, duke copëtuar me një të goditur
shkopi, një plis dheu që kishte përpara.
Dhe, menjëherë, nisi të shqyrtonte strategjinë sesi do ta arrinte këtë
pikësynim.
Pyeste veten:
“Ku do të takohemi? Në ç’mënyrë? Kanë për të na nxjerrë vazhdimisht
pengesa, jo kalamani, jo shërbëtorja, jo fqinjët, jo i shoqi, gjithfarë telashesh të
mëdha. Uuf! – Ia bëri ai, ç’po e humb kohën kot!”
Pastaj ia nisi nga e para:
“Ka ata sy që të futen në zemër si dy turjela. Pale atë çehre të zbehtë!... A
sa i adhuroj unë femrat me fytyrë të zbehtë”.
Kur mbërriti majë kodrës së Argëjit, e kishte marrë vendimin.
“Tani më duhet vetëm të gjurmoj rastet e përshtatshme. Epo ja! Do të
kaloj ndonjëherë nga ata; do t’u dërgoj mish gjahu, shpendë shtëpiakë; do të
shkoj të më heqin gjak, po të jetë nevoja; do të miqësohemi, do t’i ftoj në
shtëpinë time... ah! Me gjithë mend! – shtoi ai, - së shpejti do të hapet ekspozita
bujqësore; ajo ka për të ardhur, do ta takoj. Do t’i futemi kësaj valleje, dhe me
guxim, se ashtu ka më tepër siguri.”
